Door Britta Brugman
In de Nederlandse traditie van satirische programma’s als Van Kooten en De Bie, Kopspijkers en Koefnoen, neemt Zondag met Lubach een bijzondere positie in. Arjen Lubach bespreekt of becommentarieert niet alleen actualiteiten met een grap, zoals ook in de tv-shows Dit Was Het Nieuws of Even tot Hier gebeurt, maar zet het nieuws ook zelf op de agenda, met de nodige diepgang bovendien.
Het tv-programma gebruikt daarvoor vooral de vorm van long-form comedy waarbij humor net als een verhaal wordt opgebouwd. Bij deze vorm past een behoorlijke mate van onderzoeksjournalistiek. Hoewel Arjen Lubach geen journalist wil worden genoemd (maar een comedian), gebruikt het programma serieuze journalistieke bronnen en technieken voor informatie.
Goede grappen met gevolgen
Die bijzondere positie heeft tot de nodige aandacht geleid van media en wetenschap voor effecten van Zondag met Lubach op het publiek. Want waarom lukt een satirische nieuwsshow wel wat sommige journalistieke programma’s maar moeilijk voor elkaar krijgen; een beslissende rol in het maatschappelijke debat spelen?
Daarover is in de wetenschap wel wat bekend. Satirische nieuwsshows kunnen onze opinie over mensen, organisaties en onderwerpen in het nieuws om een aantal redenen beïnvloeden.
Ten eerste is dat de kracht van een goede grap. Door de humor van satirisch nieuws zijn we geneigd minder kritisch na te denken over de inhoud. Het verwerken van zowel de grap als de boodschap kan te veel denkkracht kosten of we wuiven de boodschap weg als “slechts” gekkigheid. Daardoor bedenken mensen voor een grappige boodschap vaak minder tegenargumenten.
Ook is satirisch nieuws in staat emoties los te maken. In zijn boek, noemt Arjen Lubach de items van zijn televisieprogramma niet voor niets “twintig minuten boosheid en verontwaardiging”. Zulke emoties kunnen onze gedachten en daarmee opinie over een thema vormgeven.
Onbekende kwesties op de agenda
Tot slot is van belang dat satirische nieuwsprogramma’s, en Lubach in het bijzonder, ook onbekende kwesties aan de kaak stellen. Het publiek krijgt volledig nieuwe informatie waarmee het zijn mening vormt. Satirici vervullen dan de rol als opinieleider.
Zondag met Lubach heeft ook het nodige op de publieke en politieke agenda gezet. Zo werden er na een aflevering over de Sleepwet, genoeg handtekeningen verzameld voor een referendum daarover, en leidden items tot Kamervragen over de voedselveiligheid in slachthuizen en de bouw van datacenters van buitenlandse techbedrijven in de Nederlandse polder.
Ook bedrijven bleven niet buiten schot van de grappen van Lubach. De topman van Rumag moest opstappen nadat de show een misleidende campagne rondom het Rode Kruis onder vuur nam. YouTube verwijderde het account van Lange Frans na een aflevering over de “online fabeltjesfuik”, hoewel YouTube opvallend genoeg ontkende dat het programma de aanleiding was.
Jonger en linkser
Zondag met Lubach is de status van ‘iets grappigs om naar te kijken op een zondagavond’ dus duidelijk ontstegen. Dat is niet vanzelf gegaan, maar heeft hard werken gekost. De show die sinds 2014 wordt uitgezonden werd pas in 2017 voor het eerst meer dan een miljoen keer bekeken. Inmiddels trekt het gemiddeld twee miljoen kijkers.
Die kijkers hebben overigens ook een eigen profiel. Onderzoek van mij en anderen suggereert dat, vergeleken met mensen die geen satirisch nieuws kijken, kijkers gemiddeld jonger zijn, linkser, grotere nieuwsconsumenten en meer geïnteresseerd in de politiek. Voor hen plaatst Zondag met Lubach nieuws in een gewilde bredere context.
Het is te begrijpen dat Arjen Lubach en zijn team op een hoogtepunt willen stoppen, maar het programma zal gemist worden bij zijn achterban, de media en in het publieke debat. Het goede nieuws is dat ze al een nieuw satirisch programma aan het uitdenken zouden zijn. Ik mag hopen dat dit dezelfde inhoudelijke benadering van de long-form comedy heeft, en dezelfde goede grappen.
Britta Brugman promoveert aan de afdeling Communicatiewetenschap van de Vrije Universiteit Amsterdam op de talige kenmerken en effecten van satirisch nieuws
Dit vroeg ik me ook vaak af en je geeft al een aantal heldere voorbeelden waarom.. Tot ik dit een keer hoorde uit hele betrouwbare bron. En dat gaf me de nuance en breder perspectief. Als de redactie / show / onderzoek meer dan 100K EUR per aflevering kost... dan moet het ook wel echt slim, goed en grappig zijn. De content / show. Dat budget heeft vaak geen journalistiek programma, zeker niet aan onderzoek.
Een duit in het zakje. Nogmaals dank voor de insights!
Igor