Mobiel betalen is heel gewoon in Kenya

Sinds 2010 reis ik voor eVentures Africa Fund regelmatig af naar Afrika, op zoek naar interessante digitale bedrijven en ontwikkelingen op het continent. Afrika is ontegenzeggelijk nog altijd het continent van oorlogen, politieke instabiliteit en armoede. Maar het is ook het continent van mobiele innovaties. Het aandeel smartphones is nog klein (maar sterk groeiende) maar bijna iedereen is in het bezit van een zogenaamde feature phone. Afrikanen besteden liever hun laatste cent aan beltegoed dan aan een hap eten.

Vaste telefoonlijnen zijn er weinig, net zoals het persoonlijk bezit van desktop computers relatief laag is. Het is dus vrij logisch dat op het gebied van mobiele toepassingen er grotere stappen gemaakt kunnen worden dan in westerse landen, waar de ‘wet van de remmende voorsprong’ pijnlijk van toepassing is.

Tijdens mijn eerste werkbezoek aan Nairobi (Kenya) in 2010, maakte ik kennis met het fenomeen M-PESA. M-PESA is in 2007 opgericht door Kenya’s belangrijkste telecomprovider Safaricom (met Vodafone als grootaandeelhouder) en is niet alleen het grootste mobile money platform van Kenya, maar ook van de wereld. Ruim 18 miljoen Kenyanen maken geld over, betalen en sparen via M-PESA. Dit komt neer op ruim tweederde (!) van de volwassen bevolking van Kenya. Inmiddels wordt een kwart van het Bruto Nationaal Product van Kenya via M-PESA door de economie gepompt. 

Betalen met je mobiele telefoon voor een taxiritje, een krantje bij een kiosk of een broodje bij een straatverkoper is al jaren de gewoonste zaak in Nairobi. Iets waar we in Amsterdam, New York, London of Parijs nog maar van kunnen dromen.

Van alle mobile money systemen die wereldwijd zijn gelanceerd, is dus het Kenyaanse M-PESA het meest succesvol met een enorme hoeveelheid gebruikers. Hoe komt dat?

Om te beginnen heeft de nogal dominante marktpositie van initiatiefnemer Safaricom er mede voor gezorgd dat de regering van Kenya toestond dat M-PESA als experimenteel platform gelanceerd mocht worden, zonder de formele goedkeuringen van financiële toezichthouders. Hierdoor kon M-PESA snel lanceren. Bovendien heeft Safaricom het gros van de Kenyanen al als klant, dus was het cross-sellen naar M-PESA relatief makkelijk. Safaricom zette een effectieve advertising campagne is om hun grote bestaande groep van gebruikers te overtuigen om M-PESA te gaan gebruiken.

Maar de meest in het oog springende reden van de snelle adoptie van M-PESA, heeft te maken met het straatrellen in Kenya na de verkiezingen begin 2008. Er werd dankbaar gebruik gemaakt van de mogelijkheden van M-PESA om geld over te maken naar die Kenyanen die door de geweldadige rellen als ratten in de val zaten in hun slums. Daarnaast zagen sommige Kenyanen M-PESA als een veiliger alternatief om hun geld te stallen in plaats van bij de banken, die in die periode erg aan het wankelen waren. Deze roerige periode zorgde voor een stevige kritische basismassa van M-PESA gebruikers, die vervolgens als een olievlek verder is gaan groeien. Veel gebruikers trekken nog meer andere gebruikers aan.

De Kenyanen hadden bovendien snel door dat M-PESA zeer interessante nieuwe mogelijkheden bood. In Afrika is het overmaken van geld via financiële instellingen een relatief dure aangelegenheid. M-PESA maakte geldtransfers betaalbaar voor iedereen. Daarnaast is in Kenya (in heel Sub-Saharan Afrika overigens) een groot deel van de populatie unbanked. Deze groep kreeg met M-PESA opeens de mogelijkheid om geld te sparen, geld over te maken en geld te ontvangen via hun mobieltje. Met M-PESA als betaalmechanisme werd bovendien veel tijd bespaard. In plaats van bijvoorbeeld elke maand in ellenlange rijen te staan om het  schoolgeld van je kinderen te betalen, kon je nu op afstand met je mobiele telefoon de school betalen. En uiteraard kun je de taxi en je dagelijkse aankopen met je mobile wallet betalen: M-PESA. Inmiddels is het ook mogelijk om via M-PESA geld te lenen.

M-PESA is overigens een absolute katalysator van de als paddenstoelen uit de grond schietende start-ups in Nairobi, waarvan de businesses vaak gebaseerd zijn op de mogelijkheden van het M-PESA platform. Het heeft dus ook een enorme boost gegeven aan Nairobi als innovatieve stad, die zich –terecht- mag uitroepen tot het digitale centrum van Sub-Saharan Africa.

Waar mobile money platformen in veel landen niet of moeilijk van de grond komen omdat banken en financiële toezichthouders deze ontwikkeling tegenhouden, gaat M-PESA vrolijk door met groeien en wordt het platform inmiddels ook gebruikt in Tanzania, Afghanistan en sinds kort ook in India. Jammer genoeg staat Nederland niet op de roadmap. Ik zou zeker klant worden.

PS: deze video uit 2010 (ietwat gedateerd) geeft een goed beeld van de werking van M-PESA