Architect Ben van Berkel, social designer Lucas De Man en ontwerper (en activist) Babette Porcelijn maakten als spreker onderdeel uit van de missie van CreativeNL, de internationale afdeling van de Topsector Creatieve Industrie, tijdens Business of Design Week (BODW) in Hongkong - waar circulariteit centraal stond en Adformatie eerder al over berichtte.
Wat kwam Nederland brengen en wat neemt het mee terug?
‘Mensen moeten impact-geletterd worden’
Babette Porcelijn, van oorsprong industrieel ontwerper en onder meer auteur van ‘De verborgen impact’ (viervijfde van onze impact op het milieu is onzichtbaar/zit verborgen in de productieketen) en ‘Het happy 2050-scenario’ heeft als missie de maatschappij ‘per direct’ op effectieve wijze te verduurzamen.
‘De stad Hongkong was heel gaaf, maar bizar. Voor iemand die normaal niet vliegt, was het zelfs een beetje alien. Alles staat extreem dicht op elkaar, en tegelijkertijd is er veelsubtropisch groen om de stad heen – dat is fabelhaft. En het oogt zeer westersgeoriënteerd, met Chanel- en Louis Vuitton-winkels, en tegelijkertijd hoor je Kantonees en zie je in de metro in reclames Chinese jongedames in Weense balletpakjes.
Hetzelfde gold voor BODW. Het was van superhoog niveau en supergoed georganiseerd, maar het thema circulariteit voelde je niet erg. Onder de Nederlanders wel, maar het ging ook veel over ontwerp van luxeproducten. We lopen in Nederland achter qua circulariteit, maar daar nog (veel) meer. Het goede nieuws: er is een enorm groot verbeterpotentieel, er is veel en snelle vooruitgang mogelijk. Maar het voelde dus een beetje dubbel allemaal.’
‘Ik heb te weinig gezien om een alles overkoepelend oordeel te kunnen geven, maar wat ik heb gezien of gehoord over bio-based-initiatieven, recycling, kwaliteitsproducten die eindeloos meegaan, was voor mij gesneden koek.
Er was één emotioneel praatje van een Deense vrouw, Kigge Mai Hvid, over het belang van planten en bomen, waar ik door werd geraakt. Misschien is dat wel de belangrijkste take-away: we hebben meer krachtige verhalen nodig om grote veranderingen in gang te krijgen.
‘Wat ik kwam brengen was mijn mantra dat de grootste negatieve impact op het milieu niet-zichtbaar is; dat zit in de totstandkoming van producten. En voor landen als het kleine Nederland en een stad als Hongkong die veel producten importeren, is dat extra veel, dus relevant nieuws.
Zo leidt de strijd tegen plastic bijvoorbeeld af van grotere problemen. De productie van een computer is ongeveer het aller-vervuilendste, dus digitalisering als zodanig is helemaal geen duurzame oplossing maar een probleem! En een papieren tas is nog slechter voor het milieu dan een plastic tas, vanwege de energie die het kost om te maken, de chemicaliën en lijm die gebruikt worden bij de fabricage en de bomen die gekapt moeten worden.
Om een lang verhaal kort te maken: het helpt enorm als mensen impact-geletterd zouden worden. Als je luistert naar de wetenschap en daarnaar handelt, zouden we morgen in een eco-lockdown gaan en starten we vanuit daar opnieuw, binnen de draagkracht van de aarde, inclusief een nieuw economisch model waarin de natuur kapitaal vertegenwoordigt – in plaats van dat we doormodderen met duurzame side projects naast de enorme vervuilende economie, want daarmee komen we er niet.
Wat ik mee terugneem is dat ik daar met twee uitgevers heb gesproken en een interview met Bloomberg Asia heb gehad. En ik heb daar iemand ontmoet van een lokaal natuurreservaat, omdat ik wil compenseren voor mijn vlucht. Zij krijgen veel scholen over de vloer. Wellicht kan ik daar (op afstand) ook mensen opleiden, die mijn verhaal kunnen vertellen, zoals ik dat in Nederland al doe.’
‘Ik had eerlijk gezegd meer uitwisseling willen hebben, maar bij de officiële gelegenheden werden we als Nederlanders vooral bij elkaar aan tafel gezet, dus ik heb daar geen eenduidig antwoord op. Eigenlijk heel jammer, maar dit zeg ik vooral achteraf. Op het moment daar word je min of meer geleefd.’
Lacht: ‘In eco-lockdown gaan, maar dat is natuurlijk te radicaal… Het is vooral belangrijk dat we zien en voelen dat dit de allesbepalende uitdaging van onze tijd is. En dan kan er veel. Er zit in Nederland ook echt beweging in, maar met de recente verkiezingen zouden we zomaar een decennium terug in de tijd kunnen worden geworpen.
Maar in theorie hebben we de overheid niet nodig. Tachtig procent van alle impact wordt veroorzaakt door de consument. Als we niet telkens nieuwe spullen zouden kopen, plant based zouden eten, in een kleiner, goed geïsoleerd huis zouden gaan wonen, fossielvrij deelvervoer zouden gebruiken en niks zouden verspillen zoals voedsel, kleding, spullen, energie en water, zouden we uit de brand zijn. We zouden bovendien geld overhouden en gezonder zijn! En avontuurlijkere reizen maken. Maar het belangrijkste: het kan! Laten we in ieder geval niet gaan zitten wachten tot de overheid iets gaat veranderen, die tijd hebben we simpelweg niet.’
‘Taal is cruciaal’
De in Nederland gevestigde Belg Lucas De Man, Ceo van Biobased Creations, dat het gebruik van vernieuwende duurzame materialen in (kunst)installaties, de bouw en andere creaties promoot, vertelde in Hongkong onder andere over ‘zijn’ CO₂-opnemende installatie Craft by Nature die daar ook werd tentoongesteld.
‘Het was echt een samenkomst van verschillende werelden, van design in Azië en Nederlands circulair design, kennisinstellingen, creatieven, overheden en bedrijven – die allemaal met elkaar in gesprek gingen, dus dat is heel goed gelukt.
En wat voor mij persoonlijk ook goed gelukt is, is dat er veel internationale delegaties ook naar het deTour Design Festival gingen (dat onderdeel uitmaakte van BODW, red.), waar Craft by Nature stond; waardoor we de installatie niet alleen hebben kunnen laten zien, maar er ook veel over hebben kunnen vertellen.
En tenslotte kwam mijn speech heel goed aan, merkte ik – het lijkt wel een goednieuwsshow hè ;) Die ging niet alleen over circulair ontwerpen, maar ook over het belang van een nieuw waardesysteem. Dat wil zeggen dat wij niet primair meer bezig zijn met sustainability, maar meer nog met accountability. Het verschil: in plaats van dat we ons aanpassen aan de crises, ons op dezelfde manier blijven gedragen maar dan wat groener, verschuiven we richting andere parameters voor ons welzijn: wat vinden we belangrijk, wat zijn onze waarden?
Je ziet het ook in Hongkong, dat nog bol staat van de oude economie, van veel geld, kopen, de beurs, 15 Louis Vuitton-winkels en 38 van Chanel. Tegelijkertijd is er een jongere generatie die zich afvraagt: hoe lang kan dit nog goedgaan? Met onbetaalbare huurprijzen voor leefruimtes van drie vierkante meter, vervuiling en allerlei tekorten. Zij beseffen ook dat circulariteit niet een trend is, niet een tijdelijk iets, maar een ander waardesysteem met zich meebrengt.
Hoe kun je in oude termen een nieuw systeem aankondigen waardoor je veel meer mensen meekrijgt?
Veel sterkere propositie
Wat wij naast de oproep tot een ander waardesysteem vooral naar Hongkong brachten, was het besef dat het in principe al kan, dat er al nieuwe materialen zijn, dat we nu al anders kunnen leven – niet ‘ooit’.
Wat wij daar leerden was de directe wedervraag: hoe ga je dit allemaal in een economisch systeem inkapselen, hoe ga je dit concreet tot een business maken waarin dat nieuwe waardesysteem wordt meegenomen? Zij zijn daar heel goed in. Samenwerken is een veel sterkere propositie dan alleen maar een filosofisch of idealistisch verhaal.
Oftewel, hoe kun je in oude termen een nieuw systeem aankondigen waardoor je veel meer mensen meekrijgt? Als je dat met alleen maar nieuwe termen en nieuwe ideeën probeert, krijgen mensen er geen beeld bij, dan zeggen ze: ‘Ja leuk, maar dat gaat nooit lukken.’
Om die transitie te laten slagen, moet je dus een combinatie maken van business en design, van inhoud en vorm, van ideologie en praktische daadkracht, van oude en nieuwe taal; taal is cruciaal!
En we moéten samenwerken, de klimaatcrisis is niet een lokaal iets. We moeten overal met elkaar netwerken, en nieuwe netwerken en verbintenissen aangaan. Hongkong als gateway van Azië is wat dat betreft wel de perfecte plek; er komen hier al eeuwenlang verschillende culturen samen en er worden al verschillende talen gesproken.
Kortom, we kwamen als Nederland niet alleen zenden, maar ook om te leren.’
‘Iedereen is op zoek naar iets nieuws’
Ben van Berkel, architect en oprichter van UNStudio, dat onder andere het Mercedes-Benz Museum in Stuttgart, STH BNK by Beulah in Melbourne (The Green Spine), het hoofdkantoor van Booking.com in Amsterdam en Lyric Theatre Complex in Hongkong ontwierp, had het als ‘systeemdenker’ met name over hoe architectuur kan bijdragen aan een beter klimaat en sociale inclusiviteit.
‘Ik ben een aantal keer eerder geweest, maar wat me behalve het groeiende bezoekersaantal vooral getroffen heeft was de aanwezigheid van architecten, beleidsmakers, academici en meer media van beide zijden – waardoor er echt interactie ontstond, die verder ging dan alleen praten over design.
Het ging echt over de betekenis van ontwerp in de huidige tijd. Veel mensen denken dat duurzaamheid en circulariteit in China nog van ondergeschikt belang zijn, maar de grote corporates en internationale investeerders daar vinden het net zo belangrijk als ‘wij’ in het Westen. Die mix van aanwezigen maakten het heel inspirerend.
En wat ik heel interessant vond, is dat onze human-centric- benadering van design eigenlijk heel goed past bij het communitydenken in China, wat diep in hun cultuur zit. Het is een misverstand dat onze benadering puur op het individu gericht is. Het is dus een taalding; we lijken meer op elkaar dan we soms denken.’
‘Ik zat tijdens een diner naast een hele interessante ontwerperster die gespecialiseerd is in high luxury product design. Zij werkt niet vanuit een studio, maar zit in de board van een aantal merken, waardoor ze meer weet en leert van haar opdrachtgevers; ze is er speciaal voor naar Parijs verhuisd.
Ik vind dat heel inspirerend omdat dat anders is dan hoe er in de architectenwereld wordt gewerkt en ik al langer nadenk over een samenwerkingsstrategie, waarbij wij een meer verbindende factor kunnen spelen dan dat we slechts opdrachtnemer zijn. Je kunt op die manier meesturen.’
‘Behalve de aandacht die ik aan de conferentie en de thema’s transformatie en sustainability mocht geven, kon ik na covid ook weer eens live aandacht geven aan onze Hong Kong-vestiging, opdrachtgevers en ons nieuwe gebouw (het Lyric Theatre Complex, red.) daar. Dat was heel fijn.
Mijn strategie is tegenwoordig om zoveel mogelijk activiteiten te bundelen, om op die manier zo efficiënt mogelijk te werken en minder vaak te vliegen. Op die manier bezuinig ik ook met het oog op de planeet.’
‘Wat daar nog minder leeft, is hoe je met architectuur nieuwe levendigheid in nieuwe stadsdelen van grote metropolen kunt introduceren, in combinatie met gezondheid. Je kunt, kortom, veel waarde creëren die verder gaat dan een prachtig, goed gebouw; dat vonden ze heel interessant om te horen. Je merkt dat iedereen op zoek is naar iets nieuws, iets eigens; iedereen, ieder bedrijf wil transformeren. Ook daar. En dat gaat ook over nieuwe businessmodellen. Dat vind ik een goed teken.
En wat ik van hen leer? Hongkong is een van de meest interessante steden. De infrastructuur is ongelofelijk, met snelwegen midden in de stad, steeds meer elektrische auto’s, maar ook loopbruggen en passages, waardoor je enorme afstanden lopend, overdekt kan overbruggen, zonder over te hoeven steken. China blijft ook ongelofelijk in beweging, met z’n drive en cultuur van hard werken, en vooruitstrevendheid en optimisme ten aanzien van vernieuwing. China is al lang niet meer het land van kopiëren, dat is achterhaald, ze willen samenwerken met ons, van ons leren. En ik leer van hun bouwmethodes, van hun woningen in een ingewikkelde stad als Hongkong. Ik kom er altijd enthousiast van vandaan.’
‘Het enige middel waarmee je iedereen wakker kunt schudden, is door er betere economische waardes aan te koppelen. Door circulaire bouw bijvoorbeeld meer waarde toe te kennen, omdat materialen na vijftig jaar weer hergebruikt kunnen worden. Zo wordt er in Europa gerekend, maar misschien staat een gebouw er wel honderd jaar of nog langer.
Daarnaast kun je ook meer waarde aan gebouwen toevoegen en toekennen door ze gezonder te maken; met de juiste luchtcirculatie, akoestiek, meer daglicht, beplanting, natuur, waardoor mensen blijer zijn. Het is al bewezen dat dat het ziekteverzuim terugdringt; het levert dus ook economische waarde op. Dat vinden steeds meer opdrachtgevers eveneens interessant, een performance-georiënteerde designstrategie; dat je én meer financiële waarde én meer menselijke waarde aan een gebouw toevoegt.’
Plaats als eerste een reactie
Ook een reactie plaatsen? Word lid van Adformatie!