Hoe halen we de tegenstanders van vaccinatie uit een taaie paradox, die we kennen als het Dunning-Kruger-effect? Het mediationvak biedt een nuttig drieluik voor effectieve communicatie: emotionele reflectie, dialoog en informatie.
Cijfers liegen niet
Kinderziektes zijn alleen te voorkomen door zoveel mogelijk te vaccineren. In Nederland heeft zo´n 93% van de kinderen de BMR-prik gehad - tegen bof, mazelen en rodehond. Dat is nog steeds aanzienlijk, maar de vaccinatiegraad loopt langzaam terug, richting de kritische 90%. En dat is, zegt de wetenschap, een serieus risico voor de volksgezondheid. De deelname aan de vaccinatie tegen baarmoederhalskanker (HPV) is zelfs opvallend laag: slechts 45,5%, 8% minder dan vorig jaar.
We kennen de voedingsbodem van de toenemende vaccinatiescepsis. Veel genoemd zijn de overal aanwezige desinformatie, het vrijblijvende karakter, het gebrek aan kennis over de ernst van infectieziekten, afnemend vertrouwen in de overheid en de farmacie, culturele en regionale redenen en de laksheid van ouders. Amerikaanse onderzoekers voegen hier nu een belangrijke psychologische verklaring aan toe: het Dunning-Kruger-effect.
Dunning-Kruger-effect
Het Dunning-Kruger-effect, dat sinds zijn ontdekking in 1999 in tal van studies werd aangetoond, treedt op bij mensen die het metacognitief vermogen missen om in te zien dat hun overtuigingen soms verkeerd zijn. Dit gebrek aan twijfel en zelfreflectie leidt tot een hardnekkige paradox: hoe minder kennis men feitelijk heeft, hoe sterker men overtuigd is van het eigen gelijk. Ze vinden hun referenties vooral bij familie, vrienden en beroemdheden.
Recent Amerikaans onderzoek* onder ruim 1300 volwassenen laat zien dat dit causale verband er ook is tussen de kennis van autisme en de keuze van ouders om kinderen niet te laten vaccineren tegen gevaarlijke kinderziekten. Hoe minder men feitelijk weet over autisme, hoe sterker de overtuiging dat er een relatie is tussen autisme en vaccinatie. Opvallend is dat ruim een derde van de deelnemers meer van autisme denkt te weten dan wetenschappers en artsen. Een serieuze overschatting van de eigen competenties.
Wat niet werkt
De Dunning-Kruger-paradox heeft tot gevolg dat traditionele campagnes, geënt op de klassieke kennis-, houdings- en gedragsdoelstellingen, veel minder effectief zijn. Natuurlijk, goede informatievoorziening is en blijft belangrijk. Maar wie te hard inzet op overredingskracht, vindt de hakken in het zand. Dat, zo weet elke bemiddelaar, sterkt partijen juist in het vasthouden aan de eigen overtuiging. Ajzen (Model van gepland gedrag, 1975) leert ons dat nieuw gedrag pas een serieuze optie wordt als de oorzaken van de veranderweerstand zijn weggenomen.
Wat dus niet werkt zijn traditionele, massamediale overheidscampagnes of deskundigen die nog eens bij Jeroen Pauw komen uitleggen hoe slecht het is voor de volksgezondheid als je je kinderen niet laat inenten. Het zal de ‘nee-ouders’ sterken in het idee dat vaccineren een heel slecht idee is.
Wat wel werkt
Welke aanpak werkt wel? Laten we beginnen met de constatering de grote maatschappelijke trends zich niet laten sturen. Denk aan teruglopend vertrouwen in overheden en instituties of culturele en religieuze ontwikkelingen.
Welke aspecten kunnen we wel beïnvloeden? Het is goed om kritisch te kijken naar de opzet van het Rijksvaccinatieprogramma. Moet vaccineren misschien verplicht worden? Kunnen zorgverleners beter geïnformeerd worden? Wordt er in de zorgketen wel optimaal samengewerkt?
Een ondersteunende communicatieve aanpak, die rekening houdt met het Dunning-Kruger-effect, is een subtiele en publicitair bescheiden aanpak, waarin emotionele reflectie, dialoog en informatievoorziening de belangrijkste tactische instrumenten zijn:
Emotionele reflectie
Om bij `nee-ouders’ ruimte te creëren voor nieuwe informatie, beter gezegd: ruimte te creëren voor nieuwe verhalen die een ander licht werpen op vaccinatie, is het belangrijk om de betrekking met de ‘nee-ouders’ te ontdoen van negatief sentiment. Deze ouders willen zich gezien en gehoord voelen. En de beste manier om dat te doen, is te reflecteren op hun emoties. Bij voorkeur in 1-op-1 contact, zoals op een consultatiebureau of bij een arts. Maak het probleem proportioneel, door het te beperken tot de specifieke ouder-kindrelatie. Luister en onderzoek. Waar zitten hun bezwaren? Wat zijn hun angsten? Op basis van welke informatie zijn ze tot hun besluit gekomen? Zonder opgeheven vingertje of moreel oordeel. Pas als de betrekking schoon is, is er ruimte voor een inhoudelijke boodschap.
Dialoog
Nu we in gesprek zijn met de ‘nee-ouder’, kunnen mediationtechnieken de dialoog vergemakkelijken. Een paar handige tips:
Tip 1: praat niet over `het belang van het kind‘. Dat is misschien verleidelijk en lijkt logisch. In de praktijk is het een bron van narigheid. Want wat is er nou wel en niet in het belang van het kind? Daar kun je hartgrondig van mening over verschillen.
Tip 2: van verwijt naar vraag. Praat niet vanuit verwijten (‘’Het is slecht als je je kind niet laat inenten.’’), maar toon interesse. Bijvoorbeeld: ‘’Wat is er nodig om jouw angst voor de negatieve gevolgen van een prik weg te nemen?’’
Tip 3: metacommunicatie. Soms missen mensen het talent voor vertwijfeling en zelfreflectie. Help ze te reflecteren op hun ideeën, leg uit waarom je dit doet en benoem - zonder aandringen - dat er ook andere informatiebronnen zijn dan familie, vrienden en bekende vaccinatiemijders.
Informatie
Zorg voor toegankelijke, wetenschappelijk onderbouwde analoge en digitale informatie over vaccinatie die mensen kunnen inzien of meenemen als ze hiervoor openstaan. Verspreiding/publicatie kan op tal van plaatsen online of via huisartsen, ziekenhuizen, consultatiebureaus, scholen, kinderopvanglocaties etc. Informatie met een eerlijke tone-of-voice waarin de pijnpunten niet geschuwd worden en begrip is voor andersdenkenden.
En mocht je als representant van het ‘ja-kamp` toch een keertje belanden aan een talkshow- of borreltafel, denk dan eens aan het Dunning-Kruger-effect en bovenstaand drieluik.
Marco Doeser is zelfstandig communicatieadviseur, mediator en trainer-coach.
* resultaten zijn in augustus jl gepubliceerd in Social Science & Medicine.
Reacties:
Ook een reactie plaatsen? Word lid van Adformatie!
In tip 2 van de aanpak 'oprechte interesse' vind ik het opvallend dat je daar een vraag formuleert die ik helemaal niet associeer met oprechte interesse. Alsof het wegnemen van angst getuigd van oprechte interesse. Het wegnemen suggereert dat de angst, of de overtuiging, of het inzicht, of wat dan ook... een illusie zou zijn die wel even opgelost kan worden.
Als laatste, de foto die je gebruikt voor dit artikel heeft al eerder in de Telegraaf gestaan die daar op heeft gerectificeerd:
https://www.volkskrant.nl/video/klopt-dit-wel-heeft-die-baby-nou-echt-rodehond~p48182
Ik vond dat overigens best schokkend, dat zo'n foto 'zomaar' in artikel terecht kan komen.
Niet alleen aan de positieve cijfers, maar ook de andere zijde mag zeker belicht worden. Hoeveel van de niet gevaccineerde kinderen worden ernstig ziek of overlijden doordat ze niet gevaccineerd zijn? Staat dit in schril contrast met wel gevaccineerde kinderen.
Waarom zijn er geen afzonderlijke vaccins i.p.v. alleen maar combi's: BMR/DTP/Men ACWY etc.
Veel onduidelijkheid en eenrichtingsverkeer in dit schrijven.
Jammer.
Dit zijn mijn antwoorden:
@David: dank voor het compliment!
@Marnix: over tip 2: je hebt een punt, in letterlijke zin hoeft dit inderdaad niet zo te zijn. Het is bedoeld als: verbinding maken met de ouder in kwestie door op zoek te gaan naar de oorzaak achter de weerstand. I.p.v. het gedrag te veroordelen. De ander geeft zich pas bloot als je laat zien dat je oprecht in hem of haar geïnteresseerd bent. Een andere voorbeeldvraag zou hier beter zijn geweest. Over de foto: ik heb jouw bezwaar kenbaar gemaakt aan de Adformatie-redactie.
@PVandenberghe: dank voor doorplaatsing! Het artikel in The Guardian kende ik niet. Goed dat de artikelen inhoudelijk op elkaar aansluiten.
@JK: het artikel is bedoeld als illustratie van het Dunning-Kruger-effect, het effect hiervan op de beoogde gedragsverandering m.b.t. vaccineren en de rol die communicatie hierbij kan spelen. Dat niet vaccineren leidt tot negatieve gezondheidseffecten onderschrijf ik, uiteraard. Echter, dit keer op keer nadrukkelijk uitleggen in grote voorlichtingscampagnes, is nu juist wat je niet moet doen als je vaccinatiescepsis bij de 'nee-ouders' wilt wegnemen. Wie dit wel doet, zal bekneld raken in deze taaie communicatieparadox en een averechts effect sorteren.