Verduurzamen duurt wel even

Grote internationale bedrijven als Kraft, Mars, Sara Lee en Starbucks werken samen met niet-overheidsorganisaties (NGO’s) om de situatie te verbeteren van boeren in ontwikkelingslanden die grondstoffen als koffie en cacao produceren. Wetenschapper Verena Bitzer, onderzocht de effecten van deze partnerships , in koffie, cacao en katoen. Morgen verdedigt zij haar proefschrift. Het persbericht bij haar onderzoekt kopt: “kleine koffieboer profiteert niet van westerse inzet op eerlijke handel”. Dat is op z’n minst opmerkelijk te noemen. Daarom belde ik haar vandaag voor de nuance. Maar eerst kort even wat achtergrondinformatie.

De organisatie Fair Trade (in Nederland bekend onder de naam Max Havelaar) werkt al jaren aan het eerlijk maken van de handel met in derdewereldlanden. Om de ongelijke strijd tussen kleinschalige boeren en grote Westerse bedrijven niet (langer) tot armoede te laten leiden, regelt deze organisatie dat de bij hun aangesloten boeren een bepaalde minimumprijs voor hun producten krijgen. Zakt de marktprijs daaronder, dan betalen de Westerse bedrijven, die in ruil daarvoor het Fair Trade-logo op hun verpakking mogen zetten, toch die minimumprijs. De boeren moeten daar wel wat voor doen: zij moeten hun arbeiders goed behandelen en ook moeten de boeren het milieu niet te veel belasten. Fair Trade helpt de boeren hiermee. Of de boeren zich aan de standaarden houden, wordt gecontroleerd door Fair Trade die de boeren certificeert. Raken boeren hun certificaat kwijt, dan verliezen ze ook hun recht op de prijsgarantie.

Multinationals in voedingsmiddelen hebben het systeem van Fair Trade nooit echt omarmt. Dat komt omdat zij niet geloven in het interveniëren in marktmechanismen. De markt moet een prikkel zijn en blijven voor producenten om het steeds beter te doen. Voor zover de markt niet zo werkt, moet je daar gericht wat aan doen, vinden de bedrijven. Daarom zijn er naast Fair Trade andere systemen ontstaan die aangesloten boeren helpen hun bedrijfsvoering te verbeteren zodat ze een eerlijke prijs kunnen verdienen omdat ze betere productkwaliteit, milieuvriendelijk en grotere volumes produceren en hun producten ook slimmer verhandelen. De bekendste NGO’s die boeren hiermee helpen en certificeren zijn Utz Certified en Rainforest Alliance. Ook hebben bedrijven zoals Starbucks en Nespresso hun eigen keurmerken in samenwerking met NGO’s ontwikkeld.
Zowel Fair Trade als Utz Certified zijn opgericht door de Nederlandse organisatie Solidaridad dat o.a. ook initiatiefnemer was van het merk Kuyichi voor duurzame mode.

Wat hebben boeren in de praktijk aan certificering?
Verena Bitzer: “De implicaties van certificering voor boeren zijn heel onzeker. Als je als boer de standaarden van bijvoorbeeld Utz Certified gebruikt en vreselijk je best daarvoor doet, is het de bedoeling dat je daar als boer een extra prijs voor krijgt, maar of dat ook zo is, is onzeker. De onderhandelingspositie van boeren blijkt in de praktijk vaak nog steeds niet erg sterk. Kortom: extra prijs voor extra werk is niet gegarandeerd. En er zijn relatief veel kosten gemoeid bij het verkrijgen van de certificering. Soms moet de boer aan verschillende systemen voldoen, bijvoorbeeld ook Starbucks en Rainforest Alliance. De kosten kunnen dan flink oplopen, terwijl de voordelen ervan nog maar moeten blijken. Kleine boeren kunnen certificering niet altijd betalen.”

Gaat het vaak nog niet goed?
“Wat je ziet is dat het bij de sterke, grote boerenorganisaties wel goed gaat. Die kunnen er mee omgaan en profiteren ervan. Zij hebben managementcapaciteit om dingen goed te regelen, zoals leningen. Ook weten zij beter hoe ze de juiste kwaliteit product verkopen moeten. Kleine boeren kennen de kwaliteit van hun eigen producten vaak niet eens. Ze weten niet goed wat de kwaliteit van de oogst was en welke prijs ze moeten vragen. Je ziet dan ook dat bedrijven in de partnerships liever met grote boerenorganisaties dan met kleintjes werken.”

Hoe kan het beter?
“Boerenorganisaties kunnen beter getraind worden. En dan niet één of twee jaar. Er is wel 5 jaar nodig om echt verbetering te zien. Soms wel zeven jaar. Want als de partnership eerder vertrekt, valt alles terug naar de oude situatie. De partnerships zijn een stap naar duurzaamheid, maar nog niet duurzaam. Wat vaker moet gebeuren is dat de partnerships monitoren wat er bereikt is en wat nog beter moet. Niet denken dat het wel in orde is en naar de volgende gaan.”

Is Fair Trade dan beter?
“Allebei hebben voor- en nadelen. Systemen als Utz Certified zijn beter in het creëren van nieuwe, grote markten van duurzame producten. Alleen het is helemaal niet zeker of boeren ervan profiteren. Fair Trade is meer gericht op ondersteuning van de boeren, maar is gewoon een niche markt.”

Verena Bitzer heeft voor haar promotieonderzoek veldwerk gedaan in Peru en interviews gehouden bij multinationals en NGO’s in Nederland. Het onderzoek is uitgevoerd aan de Universiteit Utrecht in het kader van het ‘Utrecht – Nijmegen Programme on Partnerships for Sustainable Development’.