Het opmerkelijke ontstaan van het nieuwsbericht zoals wij dat kennen

Over de moord op de Amerikaanse president Abraham Lincoln, 150 jaar geleden, berichtte de Associated Press als volgt:

President Lincoln and wife visited Ford’s Theatre this evening for the purpose of witnessing the performance of ‘The American Cousin.’ During the third act and while there was a temporary pause for one of the actors to enter, a sharp report of a pistol was heard, which merely attracted attention, but suggested nothing serious until a man rushed to the front of the President’s box, waving a long dagger in his right hand, exclaiming, ‘Sic semper tyrannis,’ and immediately leaped from the box, which was in the second tier, to the stage beneath, and ran across to the opposite side, made his escape amid the bewilderment of the audience from the rear of the theatre, and mounted a horse and fled.

Pas in de vierde zin kwam de journalist tot de kern van het verhaal: de moordaanval op de president.

Het hele verhaal leest als een sprookje, dat begint met ‘Er was eens’. Alles is pais en vree, totdat de bad guy opstaat en Lincoln neerschiet. Als er nu een aanslag zou zijn op de president, dan zouden CNN, BBC, Al Jazeera en alle andere media over elkaar heen buitelen met:

BREAKING NEWS: AMERICAN PRESIDENT ALLEGEDLY ASSASSINATED.

Anderhalve eeuw vinden we dit op zijn minst een beetje lachwekkend. Het is net alsof het nieuws over de winstwaarschuwing van IBM zo zou worden beschreven in het volgende persbericht:

De dag van Ginni Rometty begon zoals elke andere, op die bewuste druilerige maandag in oktober. Nadat ze om half acht de kantoordeuren opende, een koffie inschonk (met zoetjes, zonder melk) nam ze de kranten door om zich vervolgens voor te bereiden op de aandeelhoudersvergadering die om elf uur plaats zou vinden. Het zou achteraf een pittige bijeenkomst blijken te zijn; de winstverwachting van het technologieconcern moest drastisch naar beneden worden bijgesteld.

Waarom zo lang wachten met het harde nieuws?

Om dat te begrijpen, moeten we even terug naar (nog) vroeger tijden. Verhalen werden vooral mondeling aan elkaar doorverteld en om de aandacht van de luisteraar te krijgen en vast te houden, was het belangrijk om de spanning vast te houden. Als sneeuwwitje in de eerste zin al in haar appel zou stikken, dan was dat wel de spoiler van de eeuw. Dat gold ook voor nieuws: als je de moord op Lincoln vertelt als een spannend verhaal rond het haardvuur, dan geef je ook niet meteen de clue weg.

Krantenlezers namen toen nog de tijd om de krant van A tot Z door te spitten, dus was er nauwelijks noodzaak om meteen ter zake te komen. Het duurde nog tot ver in de negentiende eeuw voordat journalisten afstapten van deze storytelling-achtige manier van nieuws brengen.

Pas aan het einde van de negentiende eeuw raakte de zogeheten inverted pyramid in zwang: een nieuwsartikel begint met de belangrijkste feiten (de W’s en de H), in de daaropvolgende alinea’s onderbouw je verhaal. Hoe verder je afdaalt in het nieuwsartikel, des te minder relevant de feiten zijn.

Niet de moord op Lincoln, maar de uitvinding van de telegraaf heeft de manier waarop wij nu nog nieuws brengen definitief veranderd. De telegraaf was ongeveer net zo’n revolutie als het internet zo’n twintig jaar geleden: het was voor het eerst dat je een bericht kon versturen dat zo ongeveer tegelijkertijd kon worden gelezen. De impact daarvan is niet te onderschatten: daarvoor duurde het dagen of weken voordat een ontvanger je brief kon lezen.

Een groot nadeel van de telegraaf was dat hij ook wat duurder was dan een ouderwetse brief. Dat betekende dat je snel to the point moest komen; voor elke ‘er was eens’ en koetjes en kalfjes betaalde je flink extra.

Een paar jaar na de uitvinding van de telegraaf barstte in Amerika de Burgeroorlog los. Deze oorlog zorgde voor de definitieve doorbraak van de omgekeerde pyramide: een veel gebruikte tactiek voor het frustreren van de communicatie van de vijand was het doorsnijden van telefoonlijnen. Ook hier was het dus zaak om rap tot de kern van je betoog te komen, voordat de verbinding werd verbroken.

Volgens de overlevering waren het met name de Native Americans die op deze manier communicatie tussen de vijandelijke troepen probeerden te frustreren. Een historische bron hiervoor ontbreekt echter, dus de kans is groot dat het een indianenverhaal is. Maar dat de Burgeroorlog een belangrijk keerpunt was in de journalistiek, daar zijn historici het wel over eens.

Ik ben wel benieuwd hoe geschiedschrijvers over 150 jaar terugkijken op de opkomst van het internet en de invloed hiervan op de manier waarop we schrijven. De drang om snel tot de kern van het verhaal te komen is alleen maar sterker geworden: waar negentiende-eeuwse krantenlezers nog uitgebreid te tijd namen om de krant door te spitten, is de aandachtsspanne in het internettijdperk zo goed als nul.

Nu is clickbaiting echt niet zo’n grote revolutie als de introductie van inverted pyramid in de journalistiek, maar het lijdt geen twijfel dat het internet onze manier van schrijven beïnvloedt. Het grote verschil tussen een telegraaf en een blog is echter dat je er in het eerste geval vrij zeker van kon zijn dat de ontvanger je bericht zou lezen: als je een blog schrijft moet je de potentiële lezer nog wel even eerst overtuigen om het verhaal tot zich te nemen.

Illustratie moord Lincoln:
"Assassination of President Lincoln", Currier & Ives Lithography Company, 1865. Via Wikimedia Commons.