Waarom neologismen soms wel en soms helemaal niet werken

Glopinie staat voor Glossy en Opinie. Bedoeld, denk ik, als nieuwe categorie-aanduiding voor het blad ZUS. Ik ben natuurlijk maar een preikel (professionele eikel), maar toch, die naam heeft iets gezochts. Het lijkt wel of er te lang over is nagedacht. Een constructie vind ik het, een zielloos ding.

Waarom sommige neologismen hier last van hebben, weet ik niet. Misschien juist omdat het is bedacht en niet ontstaan, vooropgesteld dat hier een onderscheid tussen te maken is.

WC-Eendwetenschap

Sommige woorden doen je glimlachen omdat er een soort spontaniteit is huist, of de energie van de trouvaille er nog in rondwaart. Zo hoorde ik afgelopen weekend op de radio een discussie over de voors en tegens van het voorstel om wetenschappers te laten promoveren in het bedrijfsleven. Een tegenstander van dit plan was bang voor een al te sturende invloed van het bedrijfsleven op de wetenschap: WC-Eendwetenschap, noemde ze het. Afgeleid van de geniale vondst ‘wij van WC Een adviseren WC Eend’, uitgesproken door twee in witte jassen gehulde laboratoriumnerds.

Ik word vrolijk van zo’n woord.

Glopinezuur

Meestal vinden taalkundigen neologismen maar niks. In het geval van glopinie ben ik het met hen eens. Glopinie doet mij denken aan glopinezuur. Dit bestaat weliswaar niet, maar het eigenlijk wil je hier in je vruchtbare leeftijd geen tekort aan hebben, zo voelt het.

Maar veel, heel veel nieuwe woorden – of ze nu een lang leven beschoren zijn of niet – zijn toch juweeltjes van spitsvondigheid.

Marten Toonder

Het aloude Verweggistan blijft toch een vondst, net als denkraam (Marten Toonder, bij het uitstek een meester in het bedenken van nieuwe woorden van een enorme vanzelfsprekendheid, want daar zit hem de crux), maar ook flitspaal, pietenpact, plofkip, treitervlogger, digibesitas, sjoemelsoftware, kabbelkabinet, Brexit.

Een heel actuele: zich trumperen, afgeleid van het Franse se tromper, zich vergissen. Overigens bepaald niet een betekenis waar de president van de VS zich in zal kunnen vinden.

Trump

Over Trump gesproken: het twittergedrag van deze man wordt ook wel trumperen genoemd. Twilderen (het twittergedrag van Wilders) wordt al langer gebruikt. Nu maar hopen dat de heren tot meer verrijking in staat zijn dan alleen maar die van de taal.

Ander neowoorden: Kijksluiter (de bijsluiter van je medicijn kijken op YouTube), wetenschoft (frauderende wetenschapper), doorkleuteren (je kind te lang op de kleuterschool houden), samenzweerderitis (paranoia).

Aspirine

Nog even over die WC-Eendwetenschap: WC-Eend wordt in dit voorbeeld als merk voor andere doeleinden gebruikt. Moet je daar als eigenaar van WC-Eend blij mee zijn? Ik denk het niet. Het kan een eerste stap zijn in de richting van afkalving van dat merk, zoals Linoleum, Tectyl, Aspirine en heel veel andere oude merken dat ook is overkomen: het onbedoelde afglijden van merknaam tot soortnaam.

Dimple

Een aardig voorbeeld blijft nog altijd het whisky-merk Dimple. Een jaar of dertig geleden bedacht het reclamebureau de zin ‘ik heb zin om te dimpelen’, als variant op het werkwoord pimpelen. De zin werd er tot verdriet van het bureau uit gegooid, om eerder genoemde reden.

Mooie vondsten. Zeker.

Maar glopinie… Afijn, dat is alleen maar mopinie (mijn opinie).