Een Schitterend Gesprek Met Engbert Breuker

Wat is Mensgericht ondernemen?

Mensgericht ondernemen is eigenlijk een reactie op niet mensgericht ondernemen. Ik zag onmenselijke dingen gebeuren met mijn vader. Mijn vader is gestorven in begin jaren ’80 nadat hij 40 jaar lang voor één werkgever had gewerkt als P&O manager. Als dank kreeg hij een gouden horloge en de opdracht om 70 mensen te ontslaan. Toen hij tot zijn verbazing zelf nummer 71 werd, viel hij in een enorm zwart gat.

Zijn baan was zijn alles en dus heeft hij dit nooit kunnen verwerken, werd doodongelukkig, kreeg een hartaanval en ging dood. Ik vroeg me bij de dood van mijn vader af: wie hier nou schuldig aan was? Was het de schuld van mijn vader? Had hij gezonder en meer gebalanceerd moten leven? Of was het de schuld van de organisatie? Ik besefte dat het altijd om een wisselwerking tussen de persoon en het bedrijf gaat. Bedrijven moeten goed omgaan met mensen en mensen moeten goed omgaan met bedrijven. Dat was niet gebeurd. Met alle gevolgen van dien. Toen ik dat inzag wist ik; ik ga net als mijn vader ook in P&O werken maar dan in mijn eigen bedrijf.

Zodat ik op een hele andere, betere eigen manier met mensen en medewerkers kan omgaan. Tijdens mijn eerste werkervaringen bij ABN en KPN werd ik geconfronteerd met medewerkers die hufterig met elkaar omgingen. Echt hufterig! Ik heb meegemaakt dat mensen op het werk onder de noemer van kantoorhumor gepest werden. Maak je geen illusies hoor. Pesten gaat niet alleen over kinderen. Pesten is ook vandaag nog de grootste rede voor ziekte uitval binnen bedrijven. Van pesten worden mensen ziek. Pesten is dé indicatie van een zieke organisatie.; van ziekmakende werkomgevingen. Aangezien ik als kind gepest werd, greep dit me enorm aan.

Het besef dat pesten ook in de grote mensenwereld en tijdens het werk plaatsvond was een enorme stimulans voor me om me in te zetten voor het bouwen van organisaties waarin mensen wel volledig zichzelf kunnen zijn. Zoals ik later met Pentascope heb bewezen.

Vertel eens wat meer over Pentascope...

Ik heb de kans gekregen en gegrepen met Pentascope om vorm te geven aan een onvoorwaardelijk mensgerichte organisatie. Een werkplek waar mensen volledig zichzelf kunnen zijn. Ik noem dat een schitterende organisatie.

De Schitterende Organisatie. Dat klinkt bijna als De Verlichte Organisatie.

Dat is het ook. Ik ben weliswaar geen boeddhist maar humanist, maar in beide gevallen gaat het om hetzelfde doel: geluk. In een schitterende organisatie is er licht in de duisternis gecreëerd. In schitterende organisaties schitteren de mensen. Ik was in die tijd in het weekend nog DJ. Ik wilde een organisatie creëren waarin mensen doordeweeks net zo veel lol hadden als in het weekend als ik ze op de dansvloer zag schitteren en stralen. Dat was mijn missie. Het heeft heel goed uitgepakt. Pentascope is een baanbrekend bedrijf geworden van wat ik ‘vrije uitloop mensen’ mensen noem.
Deze term bouwt voort op het begrip ‘intensieve menshouderij’ dat door Jaap Peters is gebruikt om onmenselijke bedrijven te typeren. Wij hadden eigenlijk bij Pentascope ook geen arbeidsplaatsen maar lol werkplaatsen. Ik spreek niet over werkgelegenheid maar werkgenegenheid. Ik heb het niet over een hoofdkantoor maar hartkamer. Ik noemde mezelf geen Chief Executive Officer maar Chief Emotions Officer.

Wat doet een Chief Emotions Officer?

Leiding geven aan het schitterend organiseren. In essentie komt dat neer op leiding geven met gevoel. Mensen functioneren schitterend als er een krachtige hoofd-hart verbinding is. Een leider van een organisatie moet zich bemoeien met het enige waar hij/zij zich écht mee moet bemoeien: de emoties die in het bedrijf rond gaan. Die moeten goed zijn, want als dat het geval is, dan schitteren de mensen. Als humanist geloof ik in het leven voor de dood en zie ik het vinden van geluk als de zin van het leven. Mensen moéten gelukkig kunnen zijn. Schitterend organiseren is daarom gebeurtenissen creëren waar mensen gelukkig van worden.

Hoe doe je dat; geluk creëren?

Door aandacht te hebben voor het feit dat mensen zich op drie onlosmakelijk verbonden niveaus manifesteren: het persoonlijke (micro), het zakelijke (meso) en het maatschappelijke (macro). Je moet deze niveaus verbinden en zorgen dat mensen in alle gevallen gelukkig kunnen zijn. Is iemand ongelukkig op het ene niveau, dan is hij/zij dat automatisch ook op de andere niveaus. Het is allemaal met elkaar verbonden. Ik geloof heilig in die verbinding. Dat is overigens geen geloof meer maar een wetenschappelijk feit. Kwantumfysica heeft aangetoond dat er een werkelijkheid is die overstijgt wat we met onze blote ogen kunnen waarnemen.

Er is een energiebron waaruit alles en iedereen voortkomt. Het wordt ‘Het Veld’ genoemd. Wat wij waarnemen als leegte is eigenlijk een eindeloze reeks verbintenissen van subatomaire deeltjes. Wij zijn eigenlijk niks meer en niks minder dan verbinding. Ik vind dat een inspirerende gedachte waar de wereld en het leven mooier van wordt. Door te denken in relaties, in samenhang, in systemen zit rijkdom en overvloed. Ik mag in dit kader graag refereren aan de prachtige definitie van het begrip systeem die Jan Bommerez hanteert: ‘Een systeem is een geheel van wederzijds afhankelijke delen; verenigd door gemeenschappelijke doelen en inherente principes. Het geheel heeft kwaliteiten die niet in de afzonderlijke delen te vinden zijn; het is groter dan de som der delen’. Mooi toch?

Prachtig. Maar hoe vertaal je dat systeem-principe in basale management activiteiten?

Door wat ik ‘inclusief leidinggeven’ noem. Door álle aspecten van leiderschap te belichamen. Je moet een goede baas die zijn verantwoordelijkheid neemt; je moet een goede manager zijn die de processen regelt, je moet een goede ondernemer zijn met ideeën, je moet een goede dienaar zijn die de mensen naar grotere hoogten brengt, en je moet een goede visionair zijn met een visie over welke richting het bedrijf moet opgaan.

'Die optelsom geeft mensen vertrouwen, en vertrouwen is één van de aspecten van de heilige drie-eenheid van goed management: vertrouwen, vrijheid en verantwoordelijkheid. Het vermogen tot geven is wat deze drie aspecten verbindt. Je geeft vertrouwen, je geeft vrijheid, je geeft verantwoordelijkheid. Je geeft leiding. Geven is delen. Dare to share is het motto. Alleen door delen kun je vermenigvuldigen. Delen van kennis, macht, liefde, ervaring. Een groot leider durft te delen. Durft zichzelf tussen het team te stellen in plaats van erboven. Het vereist dat je uit het controleparadigma kunt stappen.

Je kunt en wilt niet controleren. Juist niet. Je laat los. Je laat mensen de dingen op hun eigen manier doen. Ik denk dat eigenlijk alleen mensen zichzelf kunnen leiden. Leidinggeven gaat daarom niet om het opleggen van gedrag. Het gaat om mensen in hun flow te krijgen; in een staat waarin ze het beste uit zichzelf halen. Wat gij wilt dat u geschiedt, regel dat ook voor een ander, is mijn devies.

En dat werkte goed bij Pentascope?

Geweldig. My finest hour was in 2005 toen wij met Pentascope werden uitgeroepen tot beste werkplek van Nederland. Ik heb tranen en tuiten gejankt van blijdschap. Het was heerlijk dat ons motto ‘trust the people you work for, enjoy the people you work with’ erkenning en bijval kreeg. Het was voor mij de absolute hoofdprijs.

Daar waar een andere ondernemer cashen als hoogtepunt ziet, was dit het voor mij. Dat is later ook wel gebleken want businesswise heb ik het niet slim gedaan. Ik ben veel geld misgelopen. Op haar hoogtepunt had Pentascope een stevig profiel op gebied van implementeren, maar ik wilde het bedrijf verder ontwikkelen richting schitterend organiseren. Dat was voor mij een logische stap, maar de markt dacht daar anders over. Die vond de transitie van Pentascope verwarrend. En dus ging dat heel moeizaam. Met alle negatieve financiële gevolgen van dien.

Maar desondanks heb ik Pentascope niet in de steek gelaten. Het is me nooit om geld gegaan. Het is me altijd om het geluk van de mensen te doen geweest. Nog steeds trouwens. Ook met Stichting Werklust probeer ik mensen gelukkiger te maken in hun werk. Stichting Werklust is ontstaan uit zaken die bij Pentascope (nog) niet waren gelukt of gedaan. Ik merkte tijdens mijn sabbatical in 2007 dat ik er behoefte aan had om deze zaken in een andere setting te implementeren. Bijvoorbeeld ‘nemen naar behoefte’, ‘sturen op de bankrekening in plaats van verlies en winst’ of ‘geen waardecreatie’.

Ik voer al deze experimenten nu uit onder de noemer Stichting Werklust. Ik probeer mensen met Lol te laten werken. Zoals de stichtingstatuten omschrijven staat de hoofd-hart verbinding daarbij centraal. Ik probeer mensen dát laten doen waar ze van dromen. Ik help mensen om geld te verdienen met dat wat ze écht leuk vinden om te doen. Ik vind dat we mensen in het bedrijfsleven alleen met hun hoofd, vanuit ratio laten werken. Daarmee raakt het gevoel, de emotie ondergesneeuwd. Dat is een gevaarlijke ontwikkeling omdat het machines van mensen maakt. Ik geloof hartstochtelijk in de kracht van het hart. Ken je het Hearth Math Institute? Daar hebben ze heel veel onderzoek gedaan naar het hart en de hersenen en wetenschappelijk bewezen dat het hart veel meer is dan een spier die bloed rondpompt in het lichaam. Het blijkt dat hart en hersens in verbinding staan met elkaar.

Hun slogan vat het prachtig samen: ‘A change of heart changes everything’. Vanuit de stichting creëren we LoLwerkplaatsen met LoLwerkers. Een Lolwerker is iemand die zijn/haar hart volgt en daarom bereid is zijn/haar huidige baan op te zeggen om zijn/haar droombaan te verwezenlijken. Denk aan de accountant die éigenlijk liever chefkok van een eigen restaurant zou willen zijn.

Ik las ergens dat Stichting Werklust jouw zoektocht is naar de eerlijke vennootschap. Leg eens uit...

Veel bedrijven zijn terecht gekomen in wat de ‘Abilene paradox’ wordt genoemd; een groepsdynamiek waarbij mensen handelen op aannames die niet geverifieerd worden. Alle mensen streven hetzelfde doel na: geluk. Maar op de één of andere wijze is daar geen plek voor zodra die zelfde mensen samen gaan werken in een bedrijf. Dan gaat het maar om één ding: geld. Wat je dan terug ziet in zaken als winstmaximalisatie, groei, aandeelhouderswaarde. We weten allemaal dat geld en geluk niet hetzelfde zijn, maar toch doen we er niks mee. Toch worden in bedrijven mensen opeens onmenselijk en gaan we ze zien en behandelen als resources. Als middel. Omdat dat nou eenmaal zo is.

Dat is niet eerlijk. Hoezo is het normaal dat onze economie alleen maar om het verdienen van zoveel mogelijk geld gaat?! Geld is van oorsprong niks meer als een ruilmiddel. Met de nadruk op middel. Hoezo is dat een doel op zich? Mensen moeten ook op hun werk 100% mens kunnen zijn. En dus eerst en vooral gelukkig kunnen zijn. Bedrijven bestaan helemaal niet. Het zijn verzamelingen samenwerkende mensen. Ook in bedrijven moet het gaan om de dingen die er werkelijk toe doen: geluk, liefde, gezondheid. Dat is waar een eerlijke vennootschap over gaat. Er moet een balans zijn tussen ratio, emotie, spiritualiteit. Om gezonde bedrijven te creëren moet je medewerkers mens laten zijn. Mijn motto is: neem jezelf mee naar je werk. Dat is voor mij de enige taak die je als manager hebt: je medewerkers mens laten zijn. Je moet mensen lekker in hun vel laten zitten. Ze laten lachen. Als je waarde alleen maar kunt uitdrukken in enge zin, in geld kun je nooit gelukkig zijn. Er is namelijk zoveel meer waardevols. Bij eerlijke vennootschappen gaat het niet over verdienen maar over voldoening.

Je bent tegenwoordig voorzitter van Social Venture Network; een wereldwijd netwerk van ondernemers die maatschappelijk verantwoord ondernemen in de praktijk willen brengen en bevorderen. Beschouw je jezelf als social entrepreneur?

Voor mij hoort wereldverbetering onlosmakelijk bij een bewust leven. Het is een onvermijdelijk gevolg. Zodra je ziet hoe ons levende systeem in elkaar zit, besef je jouw rol en aandeel erin. Dat landt in je hart. Daarom noemen wij de leden van SVN ook wel hartlopers. Ken je het boek ‘Je kunt de wereld veranderen’ van Ervin Laszlo? Laszlo zet het principe ervan heel simpel neer.

Er zijn 2 scenario’s: een hoop en een horror scenario. Ik denk dat niemand het horro scenario wenst en iedereen het hoop scenario. En dús moet je daar naar handelen. Als persoon maar ook als professional. In je gezin, in je woonomgeving/buurt en in je bedrijf. Ik noem dat de 3 w’s van het leven: wijf, wonen en werk. Op elk van die domeinen moet je verantwoordelijkheid nemen. Voor mij zijn wereldverbetering en ondernemen daarom onlosmakelijk verbonden. Werk is zó een belangrijk onderdeel van een menselijk leven. Je kunt niet persoonlijk geëngageerd zijn maar daar als professional niks mee doen. Maatschappelijk verantwoord ondernemen is daarom voor mij de conventie. Het is door middel van werk bijdragen aan het welzijn van alles wat leeft. Dat hoeft overigens helemaal niet allemaal zo hoogdravend te zijn. Je kunt juist in het klein van grote betekenis zijn. Alles wat bijdraagt aan het geluk van mensen is even belangrijk.