De Wageningse hoogleraar Marten Scheffer heeft samen met collega's uit Canada en de Verenigde Staten de mogelijke oorzaken van verstarring van opinies en van incidentele opinie-omslagen onderzocht. In het vakblad Ecosystems dat deze week verschijnt laten zij zien dat de neiging van individuen om een groepshouding over te nemen tot verstarring leidt, terwijl voor een omslag vaak een charismatisch dwarsdenker nodig is.
In hun analyse tonen Marten Scheffer van Wageningen Universiteit, Frances Westley van McGill University in Montreal en William Brock van de universiteit van Wisconsin in de VS dat 'besmettelijkheid' van mening verstrekkende gevolgen heeft. Mensen kijken bij twijfel naar de houding van anderen, en nemen die over. De gevolgen worden op kleine schaal goed geïllustreerd door de reactie van omstanders bij straatgeweld. 'Niemand greep in', is vaak de verbijsterende reactie. In werkelijkheid wordt zo'n gebrek aan initiatief juist bevorderd doordat er veel mensen bij zijn. Experimenten bevestigen dat individuen een sterke neiging hebben een groepshouding over te nemen. Niets doen bevordert niets doen, en een groep wordt zo gemakkelijk gevangen in toestand van passiviteit, aldus de onderzoekers.
De Canadese socioloog, de Amerikaanse econoom aan de Wageningse ecoloog bestudeerden het proces van opinieverschuivingen door met een wiskundig model van meningsvorming in de computer te experimenteren en de resultaten te vergelijken met gegevens uit de praktijk. De invloed van de heersende mening blijkt verrassend sterk, vooral voor meningsvorming over ondoorzichtige problemen. Terwijl een massa dode vissen in het water voor ieder een teken is dat er iets mis is, zijn de meeste problemen niet zo makkelijk te beoordelen. Zijn genetisch gemodificeerd voedsel of een hoog percentage allochtonen wel of geen echt probleem? Om dat te beoordelen varen we op de mening van anderen. Vrienden en bekenden zijn daarbij sterk bepalend. Dat leidt uiteindelijk tot een onveranderlijke publieke houding.
Die verstarring heeft uiteindelijk grote nadelige gevolgen voor de samenleving, aldus Scheffer. Enerzijds blijft menig probleem ten onrechte hoog op de agenda staan, anderzijds worden belangrijke nieuwe problemen vaak erg laat als zodanig erkend. Het resultaat is dat we onze gemeenschapsgelden verre van optimaal verdelen en dat onze regelgeving niet goed op de problemen is afgestemd. Het is dus van fundamenteel belang zulke verstarring tegen te gaan.
Een andere kant van het verhaal is dat verandering in verstarde opinies meestal niet geleidelijk is, maar juist het karakter heeft van een plotselinge omslag. Zo'n massaal verschuiving wordt veelal in gang gezet door onafhankelijke charismatische denkers, zoals Pim Fortuyn. De simulaties van de onderzoekers, die inzichten uit economie, sociologie en natuurwetenschappen combineren, laten zien dat het voor een samenleving uiteindelijk voordelig is zulke dwarsdenkers te hebben. Een samenleving waarin onafhankelijke denkers niet worden gestimuleerd en gewaardeerd, heeft dan ook een probleem, aldus de onderzoekers. De openingen naar oplossingen in een veranderende omgeving worden er geblokkeerd. Het schoolse karakter van veel universitaire opleidingen, of de matige investeringen in wetenschappelijk onderzoek waar nieuwsgierigheid de drijvende kracht is, zijn hier voorbeelden van.
Plaats als eerste een reactie
Ook een reactie plaatsen? Word lid van Adformatie!