Van het raadsel Angela Merkel, in complexe tijden al twaalf jaar bondskanselier, kunnen ceo’s veel leren. Ron Jacobs bestudeerde haar optreden en geeft stijltips.
Angela Merkel, de bondskanselier van Duitsland, heeft iets voor iedereen in zich, zonder ideologie of kleur. Zo uit de Ikea-folder. Zowel saai als stijf, in kleren en ander uiterlijk vertoon. Zowel pragmatisch als aarzelend in haar politiek. Of, zoals Berlusconi haar ooit schamperend noemde: ‘de onneukbare kont’. Deze negatieve kwalificaties klonken niet alleen in Europa, maar ook in haar eigen land, toen zij de deuren wagenwijd open leek te zetten voor immigranten.
Ondanks alle smalende geluiden, de groeiende binnenlandse tegenstand (lees: de opmars van de rechts-populistische AfD) en de moeizame formatie, zou het me niet verbazen als Merkel IV straks toch aan het roer staat. Haar internationale voortrekkersrol is, sinds het begin van haar bondskanselierschap in 2005, zelfs groter dan ooit. Ze is een baken van stabiliteit, een survivor. Merkel bezwoer in die twaalf jaar de ene na de andere crisis. Alleen al daarom wordt zij als de leider van Europa gezien.
Toch blijft deze voormalige Oost-Duitse – ‘the quiet German’ – een mysterie. En dat in een land met een machogeschiedenis vol holle retoriek. Van het raadsel Merkel en haar succesvol leiderschap in deze complexe tijden kunnen ceo’s veel leren.
1. Werk hard, lieg nooit en neem uitersten op
Merkels protestantse roots en haar bijbehorende sobere, pragmatische stijl passen goed in deze tijdgeest. Een tijdgeest die schreeuwt om oplossingen voor complexe vraagstukken als migratie, economische ongelijkheid en het klimaat. Merkels devies: ideologie is niet altijd nodig en zit vaak alleen maar in de weg. Haar visie is daarom: discipline en Realpolitik. Veranderen doe je vanuit de basis. Niet met behulp van slimme plannetjes, want die worden tegenwoordig razendsnel door de tijd achterhaald. Nee, als domineesdochter is Angela Merkel juist van mening dat je hard moet werken, niet moet liegen en voor elkaar moet zorgen. Besturen, oplossen en compromissen sluiten.
Deze polderstijl lijkt tweeslachtig. Ze wil links en rechts allebei paaien. Ze laat migranten binnen, maar is tegelijkertijd streng als het om de traditie gaat. Ze hanteert hier dezelfde ‘synthetische’ stijl als de Franse president Macron, namelijk dat twee uitersten vaak prima kunnen samengaan. Merkel neemt ze gewoon allebei mee in haar beleid.
2. Doe aan ‘Merkeln’
Dit pragmatische zien we ook terug in haar besluitvorming. Ze wacht geduldig af en ziet haar kans schoon. Dit heet ‘Merkeln’: tactisch treuzelen voordat je een besluit neemt. Pas handelen als de nood aan de man is. Een oud lesje: stap voor stap veranderen en niet gelijk eroverheen pissen, zoals Trump doet.
Ze belooft bovendien vooraf heel weinig. Waarschijnlijk is ze als voormalig Oost-Duitse achterdochtig en wil ze zich niet kwetsbaar opstellen. Haar studie als natuurkundige kleurt dit management. Voordat ze de handen uit de mouwen steekt, analyseert ze eerst bedachtzaam de problemen en de gevolgen. Ze laat daarbij – zowel vooraf als achteraf – nooit het achterste van de tong zien.
Dit geldt ook voor ceo’s en managers. Overdenk de problemen die je ziet goed, los ze stap voor stap en stuk voor stuk op. Verander nooit alles in één keer, dat roept gegarandeerd weerstand op. Krijg je tegengeluid, reageer niet te snel – zeker niet op aantijgingen. Zo ben je – om met Machiavelli te spreken – een stille, sterke leider.
3. Boor in harde planken
Heeft Merkel echter een besluit genomen, dan gaat ze er vol voor. In het openbaar zal ze altijd achter haar beslissingen blijven staan. Ze volgt hier de Duitse socioloog Max Weber: ‘Politiek is langzaam boren in harde planken.’ Zo loste Merkel ook het migratievraagstuk op. Ze bleef – ondanks publieke tegenstand – consequent achter haar beleid staan. ‘Wir schaffen das’ en ‘Sie kennen mich’ zijn typerende uitspraken.
Deze volharding is ook voor managers een grote deugd. Zorg voor een rechte rug, straal vertrouwen uit dat het goed komt. Vermijd wankelmoedigheid.
4. Blijf exclusief en zwijg
Volledig in stijl reageert Merkel nooit gelijk bij kritiek van andere partijen, bijvoorbeeld aantijgingen vanuit de AfD. Ze verschijnt na een aanslag nooit te snel in de media. Zo maakt ze zichzelf schaars, waardoor de kracht van haar uitspraken niet aan inflatie onderhevig is.
Incidenteel reageert ze wel direct. Als iemand alle wetten tart, zoals AfD-voorman Gauland, die meldde blij te zullen zijn wanneer de Duitse staatssecretaris van Integratie Ozoguz, een in Duitsland geboren vrouw met Turkse wortels, zou worden afgevoerd. Nu trad de onverstoorbare Merkel resoluut op: ‘Racistisch, dit moet absoluut veroordeeld worden. Dit laat zien van welke geest de auteurs van zulke beschimpingen afstammen.’
Mijn tip aan ceo’s: negeer je tegenstanders en reageer nooit impulsief of verongelijkt. Wees soeverein en overtuigd, juist door te zwijgen. Wie schreeuwt verliest per definitie zijn geloofwaardigheid.
5. Handel strategisch
Naast haar geduld en pragmatisme speelt Merkel een slim spelletje. Ze heeft de reputatie thema’s weg te kapen bij haar tegenstanders. Zo blokkeerde ze lang het homohuwelijk. Totdat SPD-leider Schulz en andere partijen aankondigden het thema op de agenda te zetten. Plots zette Merkel zich over haar principes heen en werd het homohuwelijk ingevoerd. En zie, haar tegenstanders hadden geen thema meer. Deze wendbaarheid maakt Merkel grillig en onvoorspelbaar voor haar opponenten. Hoe speelt zij dit klaar? Ze schijnt veel geheime peilingen te houden waarop ze haar Realpolitik baseert. Ze wil weten wat de Duitsers bezighoudt. En daardoor is ze anderen altijd een stap voor.
Vraag jezelf daarom als ceo af: waar liggen mijn mensen wakker van? Maar ook: waar gaat hun hart sneller van kloppen? Het een kan je beleid in de weg zitten, het ander zorgt voor wind in de rug. Denk bij het formuleren van speerpunten na over de sentimenten onder je medewerkers. Ook hier wijst Merkel ons de weg.
6. Wees één met de kudde
Merkel daalt ook op een andere wijze af naar het volk. Het ene moment deelt ze haar recepten voor aardappelsoep, het andere moment de kiekjes van haar vakantieoord in Zuid-Tirol. De facto laat ze zien dat ze doodgewoon is, dat het succes haar niet naar het hoofd is gestegen. Ze is onderdeel van de kudde, mensen identificeren zich gemakkelijk met haar ‘gewone’ gedrag. Maar intussen pakt ze mannelijke wereldleiders op handige wijze in.
In 2005 kwam Blair op de thee. Merkel legde hem een aantal problemen voor, waaronder haar gebrek aan uitstraling. In feite was deze nederigheid zowel een poging tot vleien, als de basis voor verdere samenwerking. Maar andersom werkt het bij Merkel net zo. De oude Kohl, die Merkel als zijn ‘meisje’ beschouwde, werd door haar snoeihard geparkeerd toen hij betrokken bleek bij een illegaal financieringsschandaal.
Een wijze les. In plaats van te golfen is het slimmer jezelf onder te dompelen in de onderstromen van je medewerkers. Doe een drankje, zorg dat ze zich met jou kunnen identificeren. Geef af en toe bewust een ‘gebrek’ prijs. Maar daar waar opgetreden moet worden, ben jij de leider met de stille kracht.
Tekst gaat door onder de foto.
De Merkel-diamant, symbool van ‘gestisch’ leiderschap
7. Doe aan ‘gestisch’ leiderschap
Naast haar pragmatische stijl, geduld en strategie heeft Merkel zowaar een eigen leiderschapssymbool: de Merkel-Raute. Ze houdt tijdens debatten en toespraken steevast haar handen voor haar buik, waarbij de vingertoppen elkaar raken, als ware het een diamant of een ruit. In het begin werd dit afgedaan als zwak en onzeker. Langzamerhand is het gebaar een icoon van kracht geworden. Merkel begrijpt het belang van gestes; dat markeert de echte leider.
Ja, Merkel zou Machiavelli, de grondlegger van de moderne politieke wetenschappen, wel bevallen. Hij zou haar een krachtig leider vinden. Ze is namelijk leeuw en vos tegelijk. Als het moet, slaat ze haar klauwen uit, maar bij voorkeur wacht ze af. Sluw, bijna onzichtbaar, zonder te dreigen, lokt ze tegenstanders in haar val. ‘Mutti’ saai? Degelijk? Geenszins. Wij kunnen als leidinggevenden veel leren van haar pragmatisch en wendbaar leiderschap.
Voor wat ceo’s kunnen leren van Emmanuel Macron, president van Frankrijk, klik hier.
