Door Michel van Baal
Ik was lichtelijk verbaasd toen ik hoorde dat zowel BNR als Op1 een ‘debat’ zou uitzenden met Maurice de Hond. Bij Op1 zat hij gisterenavond tegenover Andreas Voss, hoogleraar Infectiepreventie en lid van het Outbreak Management Team. Eerder was hij al op BNR te horen, nadat hij ‘de wetenschap’ had uitgedaagd tot een debat. Ab Osterhaus accepteerde dat helaas. BNR kon de verleiding blijkbaar niet weerstaan daar een podium voor te bieden.
Ik vind dat zorgelijk, want Maurice de Hond is geen wetenschapper, maar eerder iemand die ik een anti-wetenschapper zou noemen. En net als met deeltjes en anti-deeltjes: als je die laat botsen, dan hou je niets over. Alleen schade.
Anti-wetenschap
Eerst maar even wetenschappers en anti-wetenschappers. De essentie van wetenschap is dat je iets niet zeker weet. Wetenschappers stellen een hypothese op en proberen dan bewijs te vinden dat die hypothese NIET waar is. Als dat niet lukt, dan is het ‘waar’. Voorlopig althans: de zwaartekrachtwet van Newton stond lang overeind, tot Einstein liet zien dat ie soms, voor sterren en planeten, niet voldeed. Zijn relativiteitstheorie was lang onaantastbaar, tot de quantum-onderzoekers ontdekten dat ie op het kleinste niveau niet met de quantum-mechanica te rijmen valt.
Wetenschap is in feite gestoeld op zoeken naar wat niet waar is, zo werkt wetenschappelijke vooruitgang. Het instrument daarbij, al is het zeker niet perfect, is peer reviewed publiceren.
Zeker weten
Tegenwoordig is er een invloedrijke groep mensen, met daaronder complotdenkers, antivaxxers, 9-11 ontkenners etc, die precies het omgekeerde doet. Ze weten juist wel iets heel zeker en ze zoeken in de wetenschap naar precies die onderzoeken die hun gelijk bevestigen. Andere dingen negeren ze, zelf wetenschappelijk publiceren doen ze niet, en vaak claimen ze dat gevestigde wetenschappelijk instituten (zoals het RIVM) niet deugen. Het is precies het omgekeerde van wat wetenschappers doen, vandaar mijn term: anti-wetenschap.
Ongelijke strijd
Anti-wetenschappers willen heel graag met de wetenschap in debat. Ze creëren daarmee dezelfde statuur voor hun anti-wetenschap, ze mogen namelijk op gelijke voet in debat. En dat wint de anti-wetenschapper bovendien op z’n sloffen, want je weet het immers ‘zeker’ en je opponent niet. Het is doodeenvoudig de wetenschapper dood te slaan met een eindeloze stroom verzamelde, al dan niet obscure, feitjes. Van de journalist in het midden, die weinig tijd heeft zich echt te verdiepen, heb je als anti-wetenschapper weinig te vrezen.
En als de wetenschap niet wil (terecht), dan roep je heel hard: ‘zie je wel, ze durven niet. Ik heb gelijk’. De anti-wetenschap wint dus altijd. Daarbij hanteren ze een heel effectieve communicatiestrategie die ik in dit satirische blog al eerder heb uitgelegd.
De kijker en luisteraar verliest
De uiteindelijke verliezer is de kijker of luisteraar, die hierdoor niet geholpen wordt te ontdekken wat ‘waar’ is en wat niet. Die verliest uiteindelijk het vertrouwen in wetenschappelijke instituten en ook in de journalistiek. En daarmee dienen Op1 en BNR onbedoeld een populistische agenda, die op zoek is naar macht door het vertrouwen in instituties te ondermijnen: rechters, overheid maar vooral: wetenschap en journalistiek. Als je wilt weten waar die agenda naar toe leidt, dan hoef je alleen maar naar de andere kant van de oceaan te kijken.
Verdiep je
Waarmee ik overigens niet wil zeggen dat je mensen als Maurice de Hond geen podium mag geven. Dat mag best, maar verdiep je er dan echt in. Als hij zich op wetenschap beroept, analyseer dan wat hij zegt (zoals bijvoorbeeld hier gebeurt). Ofwel, zoals naar verluidt Prof. Journalistiek Jonathan Foster het formuleerde: “If someone says it’s raining and another person says it’s dry, it’s not your job to quote them both. It’s your job to look out the window and find out which is true.”
Het kan dan overigens best zijn dat De Hond op aspecten gelijk blijkt te hebben. We weten nog heel veel niet over dit virus en het is normaal dat bij iets nieuws de inzichten in eerste instantie alle kanten op schieten. Soms spreken ze elkaar ook tegen, dat hoort bij wetenschap. Het duurt even voor er wetenschappelijke consensus ontstaat, dat kan niet anders. En dan kan het best zijn dat iemand die het al heel vroeg ‘heel zeker weet’ achteraf op een onderdeel gelijk blijkt te hebben. In de wetenschap heet zoiets ‘toeval’.
Kortom, dit ‘debat’ een podium geven is echt een slecht idee. Wetenschap leent zich niet voor debat, maar voor kritische analyse. Om een metafoor van Mark Rutte te gebruiken: wetenschap is een breekbaar vaasje. Het is bovendien de natuurlijke bondgenoot van goede journalistiek, want allebei zijn ze op zoek naar de waarheid (zie ook dit eerdere blog). Helaas dachten Op1 en BNR daar anders over en lieten zich als journalistiek platforms misbruiken voor dit ‘debat’.
Michel van Baal studeerde ruimtevaarttechnologie en werkte 10 jaar als communicatieadviseur aan de TU Delft. Nu is hij hoofd Communicatie & Public Affairs bij de Artsenfederatie KNMG. Hij schreef deze column op persoonlijke titel.
Reacties:
Ook een reactie plaatsen? Word lid van Adformatie!