In deze vijfdelige podcastserie van Adformatie spreken we met communicatiedeskundigen en -professionals uit het hart van de coronacrisis. Welke inzichten en lessen deden zij op? Wat leren de ervaringen en aanpak uit andere Europese landen ze? En hoe kunnen we de communicatie daarmee versterken als nieuwe crises zich voordoen?
De Nederlandse aanpak van corona was erg ad hoc, vindt Robert Wester. Van persconferentie naar persconferentie, van incident naar incident. ‘Ik begrijp dat wel. De crisis moet je nu managen, het is lastig tijd vrij te maken voor reflectie. Toch moet je dat wel doen. Het is enorm belangrijk.’
Wester leidt de EU-tak van consultantsbureau Berenschot en heeft de nodige studie gemaakt van de aanpak van corona in de verschillende Europese landen. Ook heeft hij ervaringen met buitenlandse collega’s gedeeld in de Club van Venetië, een informeel netwerk van communicatiemanagers uit Europa. Zelf destilleert hij daaruit verschillende lessen die uit de communicatieaanpak naar voren zijn gekomen. En hij komt met een erg bijzonder initiatief.
Les1. Er is te veel gepraat. Of: waarom de persconferentie niet geschikt is als structureel communicatiekanaal
Dat de aanpak van de pandemie zich ‘van persconferentie naar persconferentie’ ontwikkelde, leverde heeft volgens Robert Wester een aantal nadelen op. ‘Het is vrij ad hoc en niet op de lange termijn gericht. Je bereikt ook lang niet iedereen met een persconferentie en bovendien is het ingewikkelde taal die wordt gebruikt. Het instrument is in de loop der tijd sleets geworden.’
Dat is overigens niet alleen in Nederland zo, stelt Wester. In meer landen zijn de persconferenties veelvuldig ingezet en waren er vraagtekens bij de effectiviteit.
(Tekst loopt door onder SoundCloud-player)
Wester: ‘In Frankrijk is het onderwerp van analyse geweest. De kritiek daar was: er is gewoon veel te veel gepraat. Dat moet minder. Ook belangrijk: het moet met een andere tone of voice; wel ernstig, maar rustig van toon met heldere regels en uitleg over het waarom, én met veel statistieken en trends. Er is gebruik van infographics gemaakt om het inzichtelijker te maken.’
Ook in Engeland zag Wester dat er beeld en visuele informatie werd in gezet, vooral door de chief medical officer professor Chris Whitty die tijdens de persconferenties vaak naast premier Boris Johnson stond en grafieken presenteerde. De uitspraak ‘next slide please’ is inmiddels een gevleugeld begrip aan de andere kant van het Kanaal.
Verbonden door een Virus is een podcastserie van Adformatie en mede mogelijk gemaakt door het Mediafonds van de Europese Unie. de productie is in handen van Microphone Media.
#1 Mariël Croon (Erasmus MC): 'Desinformatie wordt geraffineerd en manipulatief ingezet'
#2 Dialoog-professor Noelle Aarts: ‘Maatregelen communiceren ook’
#3 Robert Wester: ‘Nederland loopt voorop in publieke communicatie'
#4 Mariëlle Leusink, ING: ‘Corona heeft het belang van communicatie onderstreept’
#5 Anita Kiers en Serge Beckers: 'Je moet oog hebben voor de drijfveren van mensen
Les 2. Laat communicatie en aanpak over aan mensen die gezag genieten
De rol van Whitty in het VK brengt Wester op een andere les: laat inhoudsdeskundigen spreken, dat schept meer vertrouwen in communicatie. In Nederland waren het vooral bestuurders die aan het woord kwamen, de minister-president zelf en een vakminister, meestal die van VWS. Slechts twee keer schoof Jaap van Dissel van het RIVM aan bij een persconferentie. Wester: ‘De geloofwaardigheid van je communicatie neemt toe als je mensen met veel gezag kunt laten spreken.’
Er zijn daar verschillende voorbeelden van in Europa. De viroloog Christian Drosten werd het gezicht van de pandemie in Duitsland, in Frankrijk was dat de epidemioloog Fernando Simón en in Italië professor Walter Ricciardi, adviseur van de minister van Volksgezondheid.
Militaire aanpak
Bij het vaccinatieprogramma in Portugal was het de autoriteit uit niet-medische hoek, die uiterst effectief bleek. Viceadmiraal Henrique Gouveia e Melo bracht Portugal met zijn militaire achtergrond en gezag binnen no time naar een vaccinatiegraad van 98 procent onder volwassenen.
Wester: ‘Er zijn culturele verschillen, waardoor dat in Portugal misschien beter werkt dan in Nederland, hoewel ik me van de Mexicaanse griep kan herinneren dat defensie een belangrijke rol speelde in het vaccinatieprogramma. Dat liep als een geoliede machine.’
Les 3. Europese samenwerking kan Nederland veel leren, bijvoorbeeld bij de burgerdialoog
Volgens Robert Wester is een pandemie met zijn grensoverschrijdende problemen bij uitstek iets wat op Europees niveau aangepakt moet worden. Dat gebeurde te weinig. Nederland zelf was tijdens de coronacrisis erg op zichzelf gericht, onder meer te zien in de strategie waarbij Nederland zelf zijn vaccins wilde bemachtigen.
Wester: ‘Ik denk dat we als land veel belang moeten hechten aan Europa. Niet uit een naïef idealisme, maar we zijn een open economie die afhankelijk is van het buitenland. We zijn traditiegetrouw altijd trans-Atlantisch georiënteerd geweest op Engeland en De VS. De Brexit zorgt dat we moeten herpositioneren. We moeten echt meer met de Fransen en Duitsers gaan doen en aanhaken op de Europese netwerken.’
De landen zijn met dezelfde soort dilemma’s bezig, waardoor ze veel van elkaar kunnen van leren, vindt Wester. ‘Ik zag net weer een initiatief van een aantal Franse ngo’s over het leren leven met corona op de langere termijn. Zij organiseren een grote burgerdialoog met miljoenen Fransen om de stem van de burger, van de vele segmenten in de samenleving, te laten horen.’
Les 4. Focus niet te veel op medische zaken bij een pandemie
Dat brengt Wester bij een ander leerpunt voor de Nederlandse aanpak; die was erg gericht op de medici en epidemiologen en ic-opnames, maar zou andere sectoren en groepen als horeca, winkels en jongeren veel beter in het oog kunnen hebben.
Zijn er landen die dat beter hebben gedaan? Wester: ‘In Denemarken is er vanuit meer perspectieven in de samenleving geadviseerd over de aanpak van corona.'
Les 5. Er is een gezamenlijk antwoord nodig tegen desinformatie
Robert Wester is lid van de Club van Venetië, een netwerk waarin communicatiemanagers uit de verschillende EU-lidstaten hun kennis delen. Het heeft onderzoek gedaan onder deelnemers en gevraagd wat de top-3 is van zaken waar ze de komende jaren mee bezig zijn.
Covid staat op 1, vertelt Wester, gevolgd door de low-trust-society, alles wat te maken heeft met polarisatie en de vertrouwenscrisis tussen instituties en publiek.
Wester: ‘Het derde punt is de aanpak van fake-nieuws. Er zijn veel conspiracy-theorieën die de rondte doen en we hebben veel Russische trollen gezien die de verkiezingen in Westerse landen proberen te beïnvloeden.’
Het gevaar van deze desinformatie is groot en moet worden aangepakt, maar iedereen is daarmee aan het worstelen. Volgens de Berenschot-directeur ligt de oplossing op verschillende terreinen. Bij de grote tech-bedrijven, de platformen waar veel nepnieuws wordt gedeeld, en bij de opzet van een onafhankelijk EU-rapid-alert-systeem.
Geen censuurpolitie
Wester: ‘Tegelijkertijd is het zaak de onafhankelijke media te versterken. ‘We zitten allemaal in bubbels waarin eigen informatie wordt verspreid, waardoor informatie uit reguliere media of de overheid geen serieuze plek meer heeft. Daar zal je echt iets aan moeten doen. Dat is lastig, want je wilt geen censuurpolitie zijn.
Wester vindt ook dat de overheid zich wat assertiever kan opstellen. ‘Ik heb bij de overheid gewerkt in communicatiefuncties. Als dingen ons niet bevielen meldden we dat gewoon. Nederland is daar best terughoudend in. Ik vind dat je daarover het gesprek met de journalistiek kan aangaan, die speelt daar ook een rol in. Incidenten zijn nieuws, dus daar ligt de nadruk op, maar het bredere perspectief ontbreekt vaak. Gelukkig zie je wel dat er weer meer onderzoeksjournalistiek wordt gedaan, zoals bij Follow the Money.’
Les 6. Nederland is leidend op gebied overheidscommunicatie EU
Zoals gezegd kan Nederland volgens Robert Wester veel hebben aan verdergaande Europese samenwerking. Dat kan zijn in de opzet van de ‘gezondheidsunie’, een gezamenlijke aanpak van het beleid op het terrein van volksgezondheid. Nu is dat nog vooral een zaak van de lidstaten zelf
Nederland heeft de andere EU-landen ook veel te brengen, juist op het gebied van overheidscommunicatie. Zo heeft Nederland voor gedragsverandering het zogeheten Communicatie Activatie Strategie Instrument (Casi) ontwikkeld, waarin wetenschappelijke inzichten zijn opgenomen die de overheidscommunicatie versterken.
In de andere Europese landen wordt met veel interesse naar dit instrument gekeken, vertelt Wester. ‘Net zoals de Academie voor Overheidscommunicatie, die een belangrijke rol speelt in het professionaliseren in Nederland.’
Leidende rol nemen
Volgens Wester kan Nederland een leidende rol nemen bij het professionaliseren van overheidscommunicatie in de EU, iets wat is versterkt door de Brexit: ‘Wij leerden vroeger van de Britten, waren een goede tweede in Europa. In andere landen staan ze versteld hoeveel communicatiecapaciteit er is bij de Britten en in Nederland. Op communicatiegebied lopen we voorop.’
Wester is er voorstander van om alle communicatiekennis uit de EU-lidstaten bij elkaar te brengen en voegt de daad bij het woord. ‘Ik heb het initiatief genomen om een Europees expertisecentrum op te bouwen op het gebied van public communications, overheidscommunicatie. Daarmee kunnen we goede voorbeelden met elkaar uitwisselen. Bij een crisis is er geen tijd voor reflectie en geen ruimte om over de grens te kijken. Toch moet je dat wel doen. De Europese commissie heeft daar ook geen rol in op dit moment.’
Voorstel
Het wordt een enorme klus, beseft Robert Wester, maar hij draait zijn hand daar niet voor om. Daarvoor is het belang te groot. Hij heeft inmiddels een concreet voorstel uitgewerkt dat hij zal presenteren in de plenaire bijeenkomst van de Club van Venetië eind juni in Florence.
Plaats als eerste een reactie
Ook een reactie plaatsen? Word lid van Adformatie!