- De 7 trends toegelicht. Van ongelijkheid en verzet tot digitale macht.
- Per trend de concrete implicaties voor communicatie.
- De rode draad: eenvoud, menselijkheid, rechtsstatelijk bewustzijn en technologische wendbaarheid.
Een trendteam van de Dienst Publiek en Communicatie (DPC) van de Rijksoverheid verkende welke ontwikkelingen het communicatievak bij de overheid sturen. Op basis van gesprekken, literatuur en praktijkvoorbeelden heeft het zeven trends in kaart gebracht met de gevolgen voor praktijk, beleid en vaardigheden. Het volledige rapport Stap de toekomst in is op de site Communicatierijk te lezen, hier een korte samenvatting plus de implicaties voor communicatie.
Trend 1. Nieuwe perspectieven op ongelijkheid
Ongelijkheid gaat niet langer vooral over inkomen en vermogen. Ze manifesteert zich op meerdere terreinen tegelijk: werk, wonen, onderwijs en gezondheid. De verschillen tussen mensen met en zonder vast contract nemen toe, net als die tussen praktisch en theoretisch opgeleiden. Op de woningmarkt lopen de kansen uiteen tussen huurders en kopers, starters en bezitters.
Econoom Egbert Jongen benadrukt dat de kloof hardnekkig is: ‘Als vrouwen een kind krijgen, daalt hun inkomen nog steeds fors.’ Het SCP laat zien dat kansen worden bepaald door geld, netwerk, culturele bagage en gezondheid. In 2025 duidt het dat als ‘klassenongelijkheid’. Onderzoeker Cok Vrooman concludeert dat sociale klasse kansen beter voorspelt dan geografie.
Welvarende en kwetsbare groepen komen elkaar minder tegen; leefwerelden worden eenzijdiger. Structurele tegenslag leidt niet tot veerkracht maar uitputting. In systemen die op de ‘gemiddelde burger’ zijn ingericht vallen mensen met gestapelde problemen snel uit beeld. Huisarts Michelle van Tongerloo spreekt van ‘structurele ongelijkheid die zelden als collectief probleem wordt erkend’. Zonder nationale langetermijnaanpak en solide basisvoorzieningen bestendigt beleid de verschillen.
Implicaties voor overheidscommunicatie
• Vermijd stereotypering; wees precies in woordkeuze en beeldvorming.
• Organiseer ‘vangnetcommunicatie’: benader mensen proactief, dicht bij huis.
• Laat zien dat de overheid mensen ziet, waardeert en erkent; voorkom ‘wij-zij’-frames en het ‘eigen-succes’-verhaal.
• Maak de stapeling van problemen zichtbaar zonder versimpeling; bied handelingsperspectief.
Trend 2. Tussen vernieuwing en verzet
De groeiende aandacht voor inclusie en diversiteit levert erkenning op, maar roept ook weerstand. Voor sommigen voelt genderinclusieve taal als verlies aan houvast. De spanning tussen vernieuwing en behoud raakt identiteit, cultuur en samenwerking.
Organisaties gebruiken termen als ‘hen’ of ‘partner’ om gelijkwaardigheid te borgen, maar niet iedereen ervaart die als neutraal. Tegelijk groeit zorg over omgangsvormen en veiligheid, zichtbaar in discussies over seksisme en de actie ‘Wij eisen de nacht op’. Tegentrends onder jongeren — de populariteit van ‘tradwives’ of de online ‘manosfeer’ — versterken traditionele rolbeelden. Docenten melden meer seksistische opvattingen, gevoed door influencers.
Bedrijven benaderen diversiteit pragmatisch omdat het innovatie en prestaties bevordert. Het Erasmus MC opende een vrouwencentrum voor gendersensitieve zorg, goed voor zowel gelijkheid als kostenbesparing. Op de werkvloer werken nu vier generaties samen; dat vraagt leiderschap dat richting geeft én ruimte biedt.
Implicaties voor overheidscommunicatie
• Labels en taal kunnen groepen tegenover elkaar zetten. Creëer balans tussen erkenning van diversiteit en het bieden van houvast.
• Erken verschillen zonder ze te problematiseren; presenteer mensen als gelijkwaardig.
• Houd rekening met uiteenlopende perspectieven, zonder die te sterk te benadrukken.
• Benut diversiteit op de werkvloer; stimuleer dialoog en kennisuitwisseling.
• Pas interne communicatie en leiderschap aan met reverse mentoring, generatiegesprekken en gedeeld leiderschap.
Trend 3. Overheid loopt vast in complexiteit
Regels stapelen, taken verschuiven en verantwoording neemt toe: zo ontstaat een systeem dat burgers en professionals belast. Straatarts Michelle van Tongerloo zag bij één gezin meer dan honderd betrokken instanties, zonder resultaat. Bestuurskundige Paul ’t Hart wijst op vraagstukken die niet in hokjes passen en botsende verantwoordelijkheden.
De Algemene Rekenkamer waarschuwt dat inkoop en uitvoering vastlopen; de WRR spreekt van een ‘overheidsburn-out’. Arre Zuurmond ziet ambtenaren die te hard werken aan nodeloze handelingen. Decentralisatie bracht via Spuk's extra regels en administratieve druk. Gemeenten spreken van een ‘ravijn’, Douwe Jan Elzinga noemt het ‘onrechtmatig’. Vergrijzing en krapte verergeren de druk; ict-specialisten haken af.
Implicaties voor overheidscommunicatie
• Nieuwe regels binnen bestaande structuren vergroten complexiteit. Begin intern aan een cultuur van versimpeling.
• Leg keuzes helder uit; focus op maatschappelijke doelen in plaats van op regels.
• Stem communicatie af met medeoverheden; bied inwoners één aanspreekpunt.
• Vermijd ‘sorry-communicatie’; benoem ongemak, experimenteer en leer zichtbaar.
• Stimuleer innovatie en samenwerking, multidisciplinair waar mogelijk.
• Investeer in werving en behoud van (jonge) mensen; richt arbeidsmarktcommunicatie gecoördineerd in.
Trend 4. Risico’s en kansen van AI
AI creëert tekst en beeld, analyseert en neemt beslissingen. De ontwikkeling verandert werk en werkwijzen fundamenteel. Terwijl bedrijven de mogelijkheden omarmen, zoekt de overheid naar antwoorden op vragen over privacy, auteursrecht en controle. Wie is verantwoordelijk als AI fouten maakt, en hoe voorkom je ‘reality apathy’ bij burgers die informatie niet meer toetsen?
De Europese AI-verordening en rijksbrede handreikingen zetten kaders voor verantwoorde inzet. Projecten als VLAM en GPT-NL moeten veilige, transparante taalmodellen mogelijk maken. AI beïnvloedt ook communicatie: zoekmachines verschuiven van SEO naar GEO (Generative Engine Optimization). De opmars van AI vraagt scholing, toezicht en menselijk oordeel.
Implicaties voor overheidscommunicatie
• Begeleid burgers en professionals bij de opkomst van AI; geef als overheid het voorbeeld.
• Investeer in AI-geletterdheid en toegankelijke informatie en trainingen.
• Blijf aandacht houden voor ethiek en aansprakelijkheid; gebruik begeleidingsethiek bij dilemma’s.
• AI kan repetitieve taken overnemen, maar mist nuance; borg menselijke redactie.
• Wees alert op ‘copy-pastegedrag’ en reality apathy; controleer resultaten.
• Volg beleid en wetgeving rond veilige inzet van AI en pas dit toe.
• Gebruik AI waar het communicatie slimmer of inclusiever maakt, met behoud van menselijkheid.
Trend 5. Groeiende aandacht voor de mens
Technologie maakt het leven eenvoudiger maar ook afstandelijker. De WRR benadrukt persoonlijke controle als voorwaarde voor welzijn. Digitalisering vergroot gemak, maar vermindert verbondenheid. Klinisch psycholoog Paul Verhaeghe ziet hoe mensen balanceren tussen vrijheid en erbij horen.
Digitale intimiteit via chatbots of AI-partners lijkt empathisch, maar vervangt echt contact niet, waarschuwt tech-expert Jarno Duursma. CBS-cijfers tonen blijvende eenzaamheid, vooral bij lage inkomens. Zingeving en betekenisvol werk worden belangrijker. Wanneer algoritmen creatie overnemen, daalt voldoening; frictie is juist essentieel voor groei, zegt Jonne Maas: ‘Tegenslagen maken ons creatiever.’
Implicaties voor overheidscommunicatie
• Gebruik communicatie om gemeenschapszin te versterken; laat verhalen van betrokkenheid zien.
• Stimuleer ontmoetingen, participatie en co-creatie.
• Richt kanalen menselijk in: benaderbaar, helder, zonder jargon; zorg dat mensen iemand kunnen spreken.
• Organiseer vangnetten naast digitale zelfredzaamheid.
• Communiceer niet alleen vanuit efficiëntie, maar ook vanuit waarden als zorg en rechtvaardigheid.
• Erken dat frictie deel is van menselijke groei; waardeer de menselijke maat.
• Wees transparant over de inzet van AI en algoritmen; leg besluiten uit en houd ruimte om daarvan af te wijken.
Trend 6. Toenemende druk op de rechtsstaat
De steun voor de rechtsstaat staat onder spanning. De Raad van State ziet druk van bovenaf, wanneer politici rechtsstatelijke grenzen overschrijden, en van onderop, als burgers afhaken of wantrouwen. De staatscommissie rechtsstaat pleit voor structurele scholing en bewustzijn.
Kritiek op rechters groeit; de Raad voor de Rechtspraak waarschuwt dat persoonlijke aanvallen het systeem schaden. Burgers ervaren financiële drempels tot rechtspraak. Onduidelijke wetten vergroten fouten. De rechtspraak verkort procedures om toegankelijkheid te verbeteren. Internationaal is er zorg over ‘rechtsstaaterosie’, maar procureur-generaal Bleichrodt benadrukt dat Nederland nog sterk staat. Raadsheer Van Harten: ‘Koester dat en draag de waarden uit.’
Implicaties voor overheidscommunicatie
• Geef uitleg over de werking van de rechtsstaat en de rechtspraak in begrijpelijke taal.
• Treed actief naar buiten om overheidsoptreden en vonnissen toe te lichten.
• Investeer in ambtelijk vakmanschap en begeleidingsethiek; bespreek dilemma’s.
• Zorg dat communicatie rechtsstatelijk handelen ondersteunt; verzwak instituties niet door toon of framing.
• Voorkom conflicten door tijdig contact en hoor-wederhoor; meer contact is minder conflict.
Trend 7. Digitale macht in onzekere tijd
De invloed van Big Tech bereikt het niveau van staatsmacht. Algoritmen bepalen wat mensen zien, horen en geloven. De Raad van State waarschuwt dat ‘grote technologiebedrijven bepalen welke informatie zichtbaar is’. Meta kondigde in 2025 plots een stop op politieke advertenties aan, met ook maatschappelijke gevolgen.
De overheid is zelf afhankelijk van techreuzen: meer dan de helft van de cloudopslag ligt bij Microsoft, Amazon of Google. Dat vergroot risico’s voor privacy, autonomie en continuïteit. Gemeenten voelen die kwetsbaarheid eveneens. Intussen groeit bewustzijn; alternatieven als Signal winnen terrein.
De EU reageert met de ‘digital decade’: regelgeving, infrastructuur en vaardigheden in lijn met Europese waarden. José van Dijck waarschuwt voor machtsasymmetrie tussen burgers en dataplatforms. Ursula von der Leyen riep al op tot Europese technologische soevereiniteit.
Reacties:
Om een reactie achter te laten is een account vereist.
Inloggen Abonneer nu